سؤال ۲۳۳: لطفا احکام و شرایط کامل نماز جمعه و خطبه ها و دیگر مسائل مرتبط را ذکر نمایید؟
پاسخ ۲۳۳: در زمان غيبت ولى عصر عجل اللّٰه تعالى فرجه الشريف نماز جمعه واجب تخييرى است (۱) يعنى مكلف مى‌تواند روز جمعه به جاى نماز ظهر نماز جمعه بخواند ولى جمعه، افضل است و ظهر، أحوط و احتياط بيشتر در آن است كه هر دو را به جا آورند.[۱]
شرايط نماز جمعه
- نماز جمعه تنها توسط مردان منعقد مى‌شود، ولى زنان هم مى‌توانند در آن شركت كنند.
- نماز جمعه بايد به جماعت برگزار شود و نمى‌توان آن را به طور فرادىٰ به جا آورد.
- همۀ شرائطى كه در نماز جماعت معتبر است در نماز جمعه نيز لازم است، مانند نبودن حائل، بالاتر نبودن جاى امام، فاصله بيش از حدّ نداشتن و غير اينها.
- همه شرائطى كه در امام جماعت لازم است بايد در امام جمعه هم باشد مانند عقل، ايمان، حلال‌زادگى و عدالت. ولى امامت كودكان و زنان در نماز جمعه جايز نيست اگر چه در نمازهاى ديگر براى خودشان جايز باشد.
- همه شرائطى كه در امام جماعت لازم است بايد در امام جمعه هم باشد مانند عقل، ايمان، حلال‌زادگى و عدالت. ولى امامت كودكان و زنان در نماز جمعه جايز نيست اگر چه در نمازهاى ديگر براى خودشان جايز باشد.[۲]
- بر هر مرد مكلف آزاد غير مسافرى كه نابينا، بيمار و پير فرتوت نباشد، نماز جمعه واجب تخييرى است البته در صورتى كه فاصله او تا محل اقامۀ جمعه بيش از دو فرسخ نباشد بنا بر اين بر كسانى كه فاقد يكى از اين شروط باشند حركت به سوى نماز جمعه به فرض اين كه وجوب تعيينى هم داشته باشد واجب نيست گرچه حضور در آن بر ايشان هيچ مشقتى نداشته باشد.[۳]
- كمترين فاصلۀ لازم بين دو نماز جمعه، يك فرسخ است.
- كمترين عدد لازم براى انعقاد نماز جمعه ۵ نفر است كه بايد يكى از آنها امام باشد، پس نماز جمعه با كمتر از ۵ نفر واجب نيست و منعقد نمى‌شود ولى اگر ۷ نفر و بيشتر باشند فضيلت جمعه بيشتر خواهد بود.
- در صورت وجود شرائط لازم، نماز جمعه بر سكنه شهرها و شهركها و حاشيه‌نشينان آنها و روستائيان، چادرنشينان و بيابان‌گردهايى كه روش زندگى آنها چنين است واجب است.[۴]
- فاقدين شرائط وجوب نماز جمعه اگر اتفاقاً در نماز حاضر شوند يا با مشقت، خود را به آن برسانند نمازشان صحيح است و نماز ظهر بر آنها واجب نيست. هم چنين كسانى كه با وجود باران يا سرماى شديد يا نداشتن پا يا عضو ديگر كه موجب مشقت و اسقاط تكليف نماز جمعه است در نماز جمعه شركت كرده‌اند، نمازشان صحيح است. اما اگر ديوانه به نماز جمعه بپردازد نمازش صحيح نيست ولى نماز جمعۀ پسران نابالغ صحيح است گرچه نمى‌توانند مكمل عدد لازم نفر باشند همان گونه كه نمى‌توانند به تنهايى تشكيل نماز جمعه بدهند.[۵]
- مسافر مى‌تواند در نماز جمعه شركت كند و در اين صورت نماز ظهر از او ساقط است لكن مسافرين به تنهايى بدون شركت حاضرين نمى‌توانند نماز جمعه تشكيل دهند و در اين صورت نماز ظهر بر آنها واجب است و نيز مسافر نمى‌تواند مكمل عدد لازم ۵ نفر باشد ولى اگر مسافرين قصد اقامه ده روز يا بيشتر بنمايند مى‌توانند نماز جمعه تشكيل دهند.[۶]
- زنان مى‌توانند در نماز جمعه شركت كنند و نمازشان صحيح است و مجزى از نماز ظهر است اما به تنهايى بدون شركت مردان نمى‌توانند نماز جمعه تشكيل دهند چنانكه نمى‌توانند مكمل عدد لازم ۵ نفر هم باشند زيرا نماز جمعه تنها با شركت مردان منعقد مى‌شود.[۷]
- خنثى مشكله كسى كه مرد يا زن بودنش اصلًا معلوم نيست مى‌تواند در نماز جمعه شركت كند ولى نمى‌تواند مكمل عدد لازم نفر يا امام جمعه باشد پس اگر غير از او فقط چهار نفر جمع شده باشند نماز جمعه برگزار نمى‌شود و بايد نماز ظهر بخوانند.[۸]
وقت نماز جمعه
وقت نماز جمعه با زوال خورشيد شروع مى‌شود و تا وقتى كه سايۀ شخص به اندازۀ دو قدم «پا» متعارف برسد امتداد دارد. ولى احتياط واجب آن است كه از اوائل عرفى زوال ظهر تأخير نياندازند و اگر تأخير افتاد احتياط مستحب آن است كه نماز ظهر را بخوانند.[۹]
اگر امام خطبه‌ها را قبلًا شروع كرده و هنگام زوال به پايان برساند و نماز جمعه را شروع كند صحيح است.[۱۰]
طولانی نکردن خطبه ها
جائز نيست امام جمعه خطبه‌ها را آن قدر طولانى كند كه وقت نماز بگذرد و الا بايد نماز ظهر را بخواند، زيرا نماز جمعه در خارج وقت آن قضا ندارد.[۱۱]
اگر در بين نماز جمعه وقت آن تمام شود در صورتى كه يك ركعت آن در وقت واقع شده باشد صحيح است ولى احتياط مستحب آن است كه پس از اتمام آن، نماز ظهر را هم به جا آورد و اگر يك ركعت آن در وقت واقع نشده باطل است ولى احتياط مستحب آن است كه آن را تمام كند و سپس نماز ظهر را بخواند.
اگر عمداً نماز جمعه را طورى به تأخير بياندازند كه تنها براى يك ركعت آن وقت باقى باشد احتياط واجب آن است كه نماز ظهر را به جا آورند.
مخیر بودن بین خواندن نماز جمعه یا ظهر
اگر يقين دارد وقت به اندازه‌اى هست كه مى‌تواند حداقل واجب را در تحقق دو خطبه و دو ركعت نماز به جا آورد بين نماز جمعه و ظهر مخير است. و اگر يقين دارد كه به اين اندازه وقت نيست بايد نماز ظهر را بخواند و اگر شك دارد، نماز جمعه صحيح است ولى در صورتى كه پس از نماز معلوم شود كه حتى براى يك ركعت هم وقت باقى نبوده، بايد نماز ظهر را به جا آورد گرچه احتياط مستحب آن است كه اگر تنها يك ركعت آن هم در وقت واقع شده، نماز ظهر را بخواند
اگر مقدار وقت را مى‌داند ولى شك دارد كه در اين مقدار مى‌تواند نماز جمعه را به جا آورد يا نه، جايز است نماز جمعه را شروع كند؛ پس اگر وقت براى همه نماز كافى بود نمازش صحيح است و الا بايد نماز ظهر را به جا آورد ولى احتياط مستحب آن است كه در اين صورت اساساً نماز ظهر را اختيار كند.
در صورتى كه نماز جمعه با عدد كامل و در وقت دامنه‌دار شروع شده ولى مأمومى به ركعت اول نرسيده باشد، اگر به ركعت دوم و لو به ركوع آن برسد و اقتداء كند نمازش صحيح است به شرط آن كه بداند وقت به اندازه‌اى هست كه ركعت دوّم او هم در وقت واقع مى‌شود در اين صورت دومين ركعت نماز خود را به طور فرادىٰ به جا مى‌آورد ولى براى كسى كه تكبير ركوع ركعت دوم امام را درك نكرده بهتر آن است كه نيت خود را به ظهر برگردانده و نماز ظهر را به جا آورد.[۱۲]
كيفيت نماز جمعه
نماز جمعه دو ركعت است و كيفيت آن مانند نماز صبح است و مستحب است كه حمد و سوره با صداى بلند خوانده شود و در ركعت اول بعد از حمد، «سوره جمعه» و در ركعت دوم، «سوره منافقون» را قرائت نمايند.
نماز جمعه داراى دو قنوت است، قنوت اول قبل از ركوع ركعت اول و قنوت دوم پس از ركوع ركعت دوم است.
نماز جمعه داراى دو خطبه است كه مانند اصل نماز، واجب بوده و بايد توسط امام جمعه ايراد شود. بدون اين دو خطبه نماز جمعه محقق نمى‌شود.
وجوب خواندن دو خطبه قبل از نماز جمعه
واجب است دو خطبه را قبل از نماز جمعه بخواند و اگر اول نماز جمعه را به جا آورد باطل است و در صورتى كه وقت باقى است بايد پس از ايراد خطبه‌ها مجدداً نماز جمعه را بخواند ولى اگر نسبت به حكم مسأله جاهل بوده يا اشتباه كرده، اعاده خطبه‌ها لازم نيست بلكه اعاده نماز هم لازم نيست.[۱۳]
جائز است دو خطبه نماز جمعه قبل از ظهر شرعى ايراد شود به طورى كه پايان خطبه‌ها با ظهر شرعى مصادف باشد ولى احتياط مستحب آن است كه آنها را در وقت ظهر بخواند.
نحوه خواندن خطبه ها
در خطبه اول واجب است حمد الهى، گرچه به هر لفظى كه حمد الهى محسوب شود جايز است، ولى احتياط مستحب آن است كه به لفظ جلاله «اللّٰه» باشد و احتياط واجب آن است كه پس از آن به ثناى الهى بپردازد و سپس به پيغمبر اسلام درود فرستد و واجب است مردم را به تقوى سفارش كند و يك سوره كوچك از قرآن را بخواند. و در خطبه دوم نيز حمد و ثناى الهى به صورتى كه ذكر شد و درود بر پيغمبر اسلام واجب است. و احتياط واجب آن است كه در اين خطبه نيز به تقوى سفارش كند و سوره كوچكى از قرآن تلاوت نمايد. و احتياط مستحب و مؤكد آن است كه در خطبۀ دوم پس از درود بر پيغمبر صلى اللّٰه عليه و آله و سلم به ائمه معصومين عليهم السلام نيز درود بفرستد و براى مؤمنين استغفار كند. و بهتر است از خطبه‌هاى منسوب به امير المؤمنين عليه السلام يا آن چه از ائمه معصومين عليهم السلام وارد شده انتخاب كند.[۱۴]
شرایط امام خطیب جمعه
شايسته است امامِ خطيب، بليغ باشد و به تناسب اوضاع و احوال سخن گويد و عبارات فصيح و روان به كار برد، به حوادثى كه در سراسر عالم بر مسلمين مى‌گذرد بخصوص حوادث منطقه خود، آشنا باشد. مصالح اسلام و مسلمين را تشخيص دهد. چنان شجاع باشد كه در راه خدا از ملامت و نكوهش احدى بيم به خود راه ندهد، در اظهار حق و ابطال باطل بر حسب شرايط زمان و مكان صراحت داشته باشد، امورى از قبيل مواظبت در اوقات نماز و عمل به روش صلحا و اولياء خدا را كه موجب تأثير كلام او در مردم است رعايت كند، كارهاى او با مواعظ و وعد و وعيدهايش تطبيق نمايد، از آن چه كه موجب سبكى او و كلامش مى‌شود حتى از قبيل پرگويى، شوخى و بيهوده‌گويى بپرهيزد و همه اين امور را تنها براى خداوند رعايت كند و هدفش اعراض از دنيا پرستى و رياست طلبى باشد كه سر سلسلۀ همۀ گناهان است، تا كلامش در جان مردم مؤثر افتد.
تذکر دادن های امام خطیب
شايسته است امام خطيب در خطبه نماز جمعه مصالح دين و دنياى مسلمين را تذكر دهد و مردم را در جريان مسائل زيانبار و سودمند كشورهاى اسلامى و غير اسلامى قرار دهد و نيازهاى مسلمين را در امر معاد و معاش تذكر دهد و از امور سياسى و اقتصادى آن چه را كه در استقلال و كيان مسلمين نقش مهمى دارد گوشزد كند و كيفيت صحيح روابط آنان را با ساير ملل بيان نمايد و مردم را از دخالتهاى دول ستمگر و استعمارگر در امور سياسى و اقتصادى مسلمين كه منجر به استعمار و استثمار آنها مى‌شود برحذر دارد. خلاصه، نماز جمعه و دو خطبه آن نظير حج و مراكز تجمع آن و نمازهاى عيد فطر و قربان و غيره از سنگرهاى بزرگى است كه متأسفانه مسلمانان از وظائف مهم سياسى خود در آن غافل مانده‌اند، چنانچه از ساير پايگاه‌هاى عظيم سياست اسلام هم غافلند. اسلام دين سياست آن هم در همه شئون آن است و كسى كه در احكام قضايى، سياسى، اجتماعى و اقتصادى اسلام اندكى تأمل كند متوجه اين معنى مى‌شود. هر كس گمان كند دين از سياست جدا است، جاهلى است كه نه اسلام را مى‌شناسد و نه سياست را.[۱۵]
مستحبات پوشش امام جمعه
مستحب است امام خطيب در زمستان و تابستان عمامه داشته باشد و ردايى از برد يمنى يا عدنى به پوشد و خود را بيارايد، تميزترين لباسهاى خود را به پوشد و بوى خوش به كار برد به طورى كه با وقار و سكينه باشد و قبل از خطابه هنگامى كه مؤذن اذان مى‌گويد او بر منبر نشسته باشد تا اذان به پايان رسد و خطبه را آغاز كند و هنگام صعود بر منبر خطابه روبروى مردم بايستد و سلام كند و مردم نيز با چهره‌هاى خود از او استقبال كنند و به چيزى از قبيل كمان و شمشير (اسلحه) و عصا تكيه كند. و مردم نيز خود را روبروى او قرار دهند.
وجوب ایستاده خواندن خطبه
واجب است امام جمعه شخصاً و در حال ايستاده به ايراد خطبه بپردازد و اگر نتواند خطبه‌ها را در حال ايستاده بخواند، بايد ديگرى به ايراد خطبه بپردازد و امامت نماز را هم به عهده گيرد. و اگر هيچ كس براى ايراد خطبه‌ها در حال ايستاده پيدا نشود، نماز جمعه ساقط و نماز ظهر واجب است.
با صدای بلند خواندن خطبه ها
جائز نيست امام جمعه خطبه‌ها و بخصوص موعظه و توصيه به تقوى را به آهستگى ادا كند و احتياط واجب آن است كه با صداى بلند به ايراد خطبه بپردازد به طورى كه حداقل عدد لازم ۴ نفر صداى او را بشنوند بلكه احتياط مستحب آن است كه در هنگام موعظه و سفارش به تقوى صداى خود را چنان بلند نمايد كه همه حاضرين مواعظ او را بشنوند و در مجامع بزرگ به توسط بلندگوها به خطبه بپردازد تا تشويق و تحذير و مسائل مهمه را به گوش همگان برساند.
سخن غیر مربوط نگفتن در حال خطبه
احتياط مستحب آن است كه امام در حال خطبه سخنى غير مربوط به خطبه‌ها نگويد البته در فاصله بين خطبه‌ها و نماز سخن گفتن بلا مانع است.
نشستن امام بین دو خطبه
واجب است امام پس از خطبه اول مقدار كمى بنشيند و سپس به خطبه دوم بپردازد.[۱۶]
دیگر مستحبات در حین خطبه
احتياط مستحب آن است كه امام و مستمعين در حال خطبه واجد طهارت كامل كه براى نماز معتبر است باشند.
احتياط مستحب آن است كه مأمومين در حال خطبه روبروى امام بوده و بيش از مقدارى كه در نماز مى‌توانند خود را از قبله منحرف كنند، رو برنگردانند.
گوش دادن به خطبه های امام
واجب است مأمومين به خطبه‌هاى امام گوش فرا دهند و احتياط مستحب آن است كه ساكت باشند و از حرف زدن بپرهيزند كه صحبت كردن در وقت خطبه‌ها مكروه است بلكه اگر سخن گفتن مأمومين موجب نشنيدن خطبه و از بين رفتن فائده آن باشد، سكوت لازم است.
عربی خواندن حمد الهی و درود بر معصومین (ع)
احتياط واجب آن است كه امام جمعه در خطبه حمد الهى و درود بر پيغمبر و ائمه عليهم السلام را به زبان عربى ايراد نمايد، گرچه او و مستمعين او عرب نباشند اما مى‌تواند در مقام وعظ و توصيه به تقوى به زبان ديگرى تكلم نمايد و احتياط مستحب آن است كه موعظه و آن چه را به مصالح مسلمين مربوط مى‌شود به زبان مستمعين ادا نمايد و اگر مستمعين مختلفند آنها را به زبان‌هاى مختلف تكرار كند. گرچه در صورتى كه مأمومين بيش از حد نصاب چهار نفر باشند مى‌تواند به زبان حد نصاب چهار نفر اكتفا نمايد ولى احتياط در آن است كه آنها را به زبان خودشان موعظه كند.[۱۷]
حرمت اذان دوم
اذان دوم در روز جمعه بدعت و حرام است.
احكام نماز جمعه
كسى كه نماز جمعه را به امامى اقتدا كرده مى‌تواند نماز عصر را نيز به همان امام اقتداء كند و اگر بخواهد بعد از اقتداء به امام جمعه در نماز عصر احتياطاً نماز ظهر را هم بخواند بايد بعد از پايان نماز جماعت عصر، نماز ظهر و عصر را مجدداً به جاى آورد مگر اين كه امام هم بعد از خواندن نماز جمعه احتياطاً نماز ظهر را به جا آورده باشد كه در اين صورت اگر مأموم نيز همين طور عمل كرده لازم نيست نماز عصر را دوباره تكرار كند.
شرط خواندن نماز ظهر به جماعت
اگر امام و مأموم بخواهند پس از نماز جمعه نماز ظهر را احتياطاً به جا آورند مى‌توانند آن را به جماعت برگزار كنند ولى مأمومى كه در نماز جمعه شركت نكرده اگر به اين نماز احتياطى اقتداء كند از نماز ظهر او مجزى نيست و بايد آن را اعاده نمايد.
حکم نرسیدن به سجده های رکعت اول
اگر مأمومى كه ركوع ركعت اول امام جمعه را درك كرده به علت كثرت جمعيت يا غير آن نتواند در سجده‌ها با امام همراهى كند در اين صورت اگر بتواند پس از قيام امام براى ركعت دوم، سجده‌ها را خود به جا آورد و قبل از ركوع يا در حين آن به امام ملحق شود، نمازش صحيح است. و الا بايد به حال خود باقى بماند تا امام به سجده‌هاى ركعت دوم برسد آن‌گاه دو سجده را به نيت سجده‌هاى ركعت اول نماز خود همراه امام به جا آورد و سپس ركعت دوم را فرادى بخواند و نمازش صحيح است. ولى اگر آنها را به نيت سجده‌هاى ركعت دوم و يا به نيت متابعت امام انجام دهد احتياط واجب آن است كه از آن دو سجده صرف نظر كرده و دو سجدۀ ديگر به نيت سجده‌هاى ركعت اول به جا آورد و سپس به ركعت دوم بپردازد و پس از اتمام نماز، نماز ظهر را هم به جا آورد.[۱۸]
شک در رسیدن به رکوع رکعت دوم
اگر مأموم به قصد اتصال به نماز، در ركوع ركعت دوم تكبير بگويد و به ركوع برود ولى شك كند كه ركوع امام را درك كرده يا نه، نماز جمعه او محقق نمى‌شود و احتياط واجب آن است كه آن نماز را به نيت نماز ظهر به پايان برساند و سپس نماز ظهر را اعاده كند
بطلان نماز جمعه با تنها گذاشتن امام
اگر مأمومين پس از اتمام خطبه‌ها و شروع نماز امام، از اقتداء به او خوددارى كنند و امام را تنها بگذارند نماز جمعه منعقد نشده و باطل است و امام مى‌تواند آن نماز را رها نموده و به نماز ظهر بپردازد ولى احتياط مستحب آن است كه نيت خود را به ظهر برگرداند و پس از اتمام آن مجدداً نماز ظهر را بخواند و احتياط بيشتر در آن است كه نماز را با همان نيت نماز جمعه تمام كند و سپس نماز ظهر را به جا آورد.
تعداد افراد لازم برای صحت نماز جمعه
اگر نماز جمعه با عدد كامل حداقل ۴ نفر به اضافه امام منعقد شود و لو اين كه فقط تكبير آن را گفته باشند و سپس متفرق شوند، نماز باطل مى‌شود؛ چه همه مأمومين يا بعضى از آنها متفرق شوند و امام باقى بماند و چه بر عكس، چه يك ركعت كامل نماز را خوانده باشند و چه كمتر. ولى احتياط مستحب آن است كه باقى‌مانده‌ها نماز جمعه را تمام كنند و سپس نماز ظهر را هم به جا آورند اما اگر بعضى از آنها در اواخر ركعت دوم بلكه بعد از ركوع ركعت دوم متفرق شوند نماز جمعه صحيح است و احتياط مستحب آن است كه پس از آن نماز ظهر را هم به جا آورند.[۱۹]
در صورتیکه بیش از چهار نفر برای نماز جمعه باشند
اگر عدد مأمومين بيش از حد لازم چهار نفر براى نماز جمعه باشد پراكندگى عده‌اى از آنها مطلقاً ضرر ندارد به شرط آن كه افراد باقى مانده از چهار نفر كمتر نباشند.
اگر پنج نفر يا بيشتر، براى نماز جمعه مهيا شوند ولى در اثناء خطبه‌ها يا بعد از آنها و قبل از اقامه نماز متفرق شوند و برنگردند به طورى كه كمتر از (۵) نفر باقى مانده باشند وظيفه افراد باقى مانده نماز ظهر است.
در صورتى كه قبل از انجام مسمّاى واجب در خطبه «يعنى حداقلى از واجبات خطبه‌ها كه بتوان آنها را خطبه ناميد» عده‌اى از مأمومين متفرق شوند و كمتر از چهار نفر بمانند و پس از مدت كوتاهى برگردند «به طورى كه عدد لازم پنج نفر كامل شود» اگر امام در اين فاصله سكوت كرده باشد، پس از مراجعت مأمومين بايد از نقطه‌اى كه خطبه را قطع نموده ادامه دهد ولى اگر «با وجود تقليل مأمومين از حد نصاب لازم» خطبه را ادامه داده و جريان امر به صورتى بوده كه افراد پراكنده صداى او را نشنيده‌اند، بايد پس از مراجعت آنها و تكميل عدد لازم، آن قسمت را كه در غياب آنها خوانده اعاده كند. و اگر زمان بازگشت مأمومين طولانى باشد به طورى كه عرفاً به يكپارچگى خطبه لطمه بزند بايد امام خطبه را اعاده كند. چنانچه اگر با ورود مأمومين جديد هم عدد لازم پنج نفر كامل بشود اعادۀ خطبه ضررى است.[۲۰]
اگر مأمومين بعد از خطبه يا در اثناى آن متفرق شوند به طورى كه كمتر از ۵ نفر باقى بمانند و سپس برگردند تا عدد لازم كامل شود در صورتى كه مسماى خطبه محقق شده باشد اعادۀ خطبه واجب نيست، گرچه مدت تفرق طولانى باشد. و در صورتى كه مسماى خطبه محقق نشده باشد اگر علت تفرق، انصراف مأمومين از نماز جمعه بوده احتياط واجب آن است كه پس از بازگشت آنها، امام، خطبه‌ها را از نو بخواند و لو اين كه مدت تفرق كم باشد و اگر علت تفرق و پراكندگى امرى نظير باران و غيره بوده در اين صورت اگر مدت آن به قدرى طولانى شود كه عرفاً به يكپارچگى خطبه لطمه بزند واجب است خطبه‌ها را از نو بخواند و الا خطبه قبلى را ادامه مى‌دهد و صحيح است.
فاصله بین دو محل اقامه نماز جمعه
اگر در جايى نماز جمعه برگزار شد نبايد در فاصله‌اى كمتر از يك فرسخى آن نماز جمعۀ ديگرى منعقد شود. پس اگر با فاصله يك فرسخ دو نماز جمعه اقامه شود هر دو صحيح است. لازم به تذكر است كه ميزان در مسافت، محل نماز جمعه است نه شهرى كه نماز جمعه در آن تشكيل شده است. بنا بر اين در شهرهاى بزرگى كه طول آن چند فرسخ است مى‌توان چند نماز جمعه تشكيل داد.
احتياط مستحب آن است كه قبل از اقامه نماز جمعه مطمئن شوند كه در كمتر از حد مقرر نماز جمعه ديگرى قبل از آنها و يا مقارن آنها برگزار نشده و نمى‌شود.
اگر دو نماز جمعه در يك زمان و با فاصله كمتر از حد معين يك فرسخ تشكيل شود هر دو باطل است. ولى اگر يكى از آنها قبلًا شروع شده و لو فقط تكبيرة الاحرام را گفته باشد ديگرى باطل است؛ چه نمازگزاران بدانند كه قبل از آنها يا بعد از آنها نماز جمعه ديگرى در فاصله كمتر برقرار شده و يا مى‌شود و چه ندانند. و ميزان در صحت، تقدم در نماز است نه در خطبه‌ها. بنا بر اين اگر يكى از دو نماز جمعه در خطبه‌ها مقدم بوده اما نماز دوم در شروع نماز تقدم داشته نماز دوم صحيح و اولى باطل خواهد بود.[۲۱]
اگر يقين دارند كه در فاصله كمتر از حد لازم يك فرسخ نماز جمعه‌اى برپا شده ولى شك دارند كه آن نماز قبلًا برگزار شده يا نه و يا شك دارند كه آن نماز مقارن با آنها برگزار مى‌شود يا نه، در هر دو صورت مى‌توانند خود نماز جمعه‌اى تشكيل دهند و هم چنين است در صورتى كه نسبت به اصل انعقاد نماز جمعۀ ديگر اطمينان نداشته باشند.
اگر پس از پايان نماز جمعه متوجه شوند كه نماز جمعه ديگرى در كمتر از حد مقرر تشكيل شده و هر يك از دو گروه احتمال دهد كه قبل از ديگرى به اقامه جمعه پرداخته، بر هيچ يك اعادۀ جمعه و نيز نماز ظهر واجب نيست. گرچه قول به وجوب اعاده، مطابق احتياط است ولى اگر گروه سومى خواسته باشند در همان محدوده اقامه جمعه ديگرى بنمايند، بايد يقين داشته باشند كه آن دو نماز جمعه باطل است و اگر احتمال صحت يكى از آن دو را بدهند نمى‌توانند اقامه جمعه ديگرى بنمايند.
حرام نبود معامله پس از اذان نماز جمعه
در زمان غيبت ولى عصر عجل اللّٰه تعالىٰ فرجه الشريف كه نماز جمعه واجب تعيينى نيست خريد و فروش و ساير معاملات پس از اذان جمعه حرام نيست.[۲۲]
احتیاط در خواندن نماز ظهر
در روز جمعه انسان مى‌تواند به جاى نماز ظهر دو ركعت نماز جمعه بخواند، ولى احتياط مستحبّ آن است كه اگر نماز جمعه خواند نماز ظهر را هم بخواند. و اين احتياط خيلى مطلوب است.[۲۳]
تأخیر نیانداختن نماز جمعه از اول ظهر
احتياط واجب آن است كه نماز جمعه را از موقعى كه عرفاً اول ظهر مى‌گويند تأخير نيندازند و اگر از اوائل ظهر تأخير افتاد به جاى نماز جمعه نماز ظهر بخواند.[۲۴]
مستحبات نماز جمعه و ظهر
در نماز جمعه و در نماز ظهر روز جمعه مستحب است در ركعت اول بعد از «حمد»، سوره «جمعه» و در ركعت دوم بعد از «حمد»، سورۀ «منافقين» بخواند و اگر مشغول يكى از اينها شود، بنا بر احتياط واجب نمى‌تواند آن را رها كند و سورۀ ديگر بخواند.[۲۵]
خواندن سوره اخلاص بجای جمعه
اگر بعد از حمد مشغول خواندن سورۀ «قل هو اللّٰه احد» يا سورۀ «قل يا أيها الكافرون» شود، نمى‌تواند آن را رها كند و سورۀ ديگر بخواند ولى در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه اگر از روى فراموشى به جاى سورۀ «جمعه» و «منافقين»، يكى از اين دو سوره را بخواند، تا به نصف نرسيده، مى‌تواند آن را رها كند و سورۀ جمعه و منافقين را بخواند.[۲۶]
اگر در نماز جمعه يا نماز ظهر روز جمعه عمداً سورۀ «قل هو اللّٰه احد» يا سورۀ «قل يا أَيُّهَا الكافرون» بخواند، اگر چه به نصف نرسيده باشد بنا بر احتياط واجب نمى‌تواند رها كند و سورۀ «جمعه» و «منافقين» را بخواند.[۲۷]
برای آگاهی بیشتر پاسخهای زیر را مطالعه فرمایید:
نمایه: وظیفه مأموم در هنگام اشتباه امام جماعت، پاسخ شماره ۹۰٫
نمایه: فاصله بین زن و مرد در نماز جماعت و فرادا، پاسخ شماره ۷۰٫
[۱] . توضیح المسائل (محشی – امام خمینی)، ج ۱، ص ۸۴۲، مسأله ۱٫
[۲] . همان، ص ۸۴۳، مسأله ۳-۶٫
[۳] . همان، ص ۸۴۴، مسأله ۷٫
[۴] . همان، ص ۸۴۵، مسأله ۱۰٫
[۵] . همان، مسأله ۱۱٫
[۶] . همان، مسأله ۱۲٫
[۷] . همان، مسأله ۱۳٫
[۸] . همان، ص ۸۴۶، مسأله ۱۴٫
[۹] . همان، مسأله ۱۵٫
[۱۰] . همان، مسأله ۱۶٫
[۱۱] . همان، ص ۸۴۶٫
[۱۲] . همان، ص ۸۴۷٫
[۱۳] . همان، ص ۸۴۸-۸۴۹٫
[۱۴] . همان، ص ۸۴۹٫
[۱۵] . همان، ص ۸۵۰٫
[۱۶] . همان، ص ۸۵۱٫
[۱۷] . همان، ص ۸۵۲٫
[۱۸] . همان، ص ۸۵۳-۸۵۴٫
[۱۹] . همان، ص ۸۵۴-۸۵۵٫
[۲۰] . همان، ص ۸۵۵٫
[۲۱] . همان، ص ۸۵۷-۸۵۸٫
[۲۲] . همان، ص ۸۵۷٫
[۲۳] . همان، ص ۴۰۵، مسأله ۷۳۳٫
[۲۴] . همان، ص ۴۰۶، مسأله ۷۳۴٫
[۲۵] . همان، ص ۵۴۸، مسأله ۹۸۷٫
[۲۶] . همان، ص ۵۴۸، مسأله ۹۸۸٫
[۲۷] . همان، مسأله ۹۸۹٫