سؤال ۱۱۲: لطفاً اسرار وقوف در عرفات، فضیلت و آداب آن و همچنین اعمال شب و روز عرفه را بیان فرمائید.
پاسخ ۱۱۲: دربارۀ راز وقوف در عرفات روایات زیادی وجود دارد که همگی نشان از عظمت و فضیلت این روز مبارک دارند. روز عرفه روزی است که انسان به خود شناخت پیدا کرده و با خلوص نیت به میهمانی خدا پذیرفته می شود، تا با دعا و نیایش موائد جود و احسان خداوند را برای خود کسب نماید.
شیطان در این روز خوار، حقیر، رانده، و خشمناك ترین اوقات را خواهد داشت؛ چرا که ثمرۀ دعا و نیایش در این روز، بخشودگی گناه کاران و شمول رحمت الاهی بر بندگان و پایانش ورود به عید سعید اضحی است که عید پاداش بندگان پرهیزگار و تائب است.
امیرالمؤمنین امام علی (ع) دربارۀ راز وقوف در عرفات می فرماید: “عرفات خارج از مرز حرم است و مهمان خدا باید بیرون دروازه، آن قدر تضرّع كند تا لایق ورود حرم شود.[۱] از این‌رو شب و روز عرفه دعاهای مخصوص دارد كه جزو فضایل برجسته و وظایف مهم روز عرفه است. بنابراین، خداوند این گونه مهمانان خود را برای ورود در خانه‌ای كه انبیاء (ع) به طهارت آن قیام و اقدام كرده‌اند،[۲] تطهیر و پاك می كند؛ زیرا خداوند در خانۀ پاك، تنها مهمانان پاك را می پذیرد.
اسرار وقوف در عرفات، فضیلت و آداب آن
اسرار عرفات فراوان است، برخی از آنها كه در حدیث شبلی[۳] بدان ها اشاره شده عبارتند است از:
- وقوفِ در عرفات برای آن است كه انسان به معارف و علوم دینی واقف شده و از اسرار الاهی نظام آفرینش باخبر شود. بداند كه خداوند به همۀ نیازهای او واقف و بر رفع همۀ آنها توانا است. خود را به خدا بسپارد و فقط او را اطاعت كند كه طاعت او سرمایه و وسیلۀ هر بی‌نیازی است: “و طاعته غنی”.[۴]
از این‌رو امام سجّاد (ع) به سائلی كه در روز عرفه گدایی می‌كرد، فرمود: “وای بر تو! آیا در چنین روزی، دست نیاز به‌سوی غیر‌خدا دراز می‌كنی؛ در چنین روزی برای كودكان در رحمْ امید سعادت می‌رود”.[۵] كسی كه در این جا از خدا غیر خدا را طلب كند زیان كرده است. امام سجاد (ع) كسانی را كه در چنین زمان و مكانی دست نیاز به سوی دیگران دراز می‌كنند، بدترینِ انسان ها معرفی فرمود: “هؤلاء شرار من خلق الله. الناس مقبلون علی الله و هم مقبلون علی‌الناس”.[۶]
-
سرزمین عرفات محل ادراك و شهود است؛ یعنی حج‌گزار باید در آن جا بر این نكته عارف شود كه خدای سبحان به نهان و آشكار و صحیفۀ قلب او و رازهای آن و حتی آن چه برای خود او روشن نیست و به طور ناخود آگاه در زوایای روح او می‌گذرد، آگاه است: “و إن تجهر بالقول فإنّه یعلم السرّ و أخفی”[۷].
انسان اگر بداند كه قلبش در مشهد و محضر حق است، همان طور كه خود را به گناهان جوارحی نمی‌آلاید، گناه جوانحی نیز نمی‌كند و قلبش را از خاطرات آلوده تنزیه می‌كند.
- شایسته است در روز عرفه حج‌گزار همانند سالار شهیدان حسین بن علی (ص) در جانب چپ كوه “جبل‌الرّحمة”[۸] كه در سرزمین عرفات واقع است رو به كعبه ایستاده و دعای عرفه را زمزمه کند.
۴ ـ بخشی از سرزمین عرفات منطقه‌ای است به نام “نَمِره” كه مسجدی به این نام در آن واقع است. امام سجّاد (ع) در بیان راز این محدوده فرمود: معنای حضور در “نمره” این است كه: “خدایا! من به چیزی امر نمی‌كنم، مگر این كه قبلا‌ً خود مؤتمِر باشم و از چیزی بر‌حذر نمی‌دارم، مگر این كه خود قبلا‌ً پرهیز كرده باشم”[۹].
۵ ـ وادی “نَمِره” كه در حدیث شبلی از آن به عنوان “نَمِرات” نیز یاد شده نام منطقه‌ای وسیع در سرزمین عرفات است كه تقریباً در سَمْتِ مماسِ عرفات با حرم است. امام سجاد (ع) فرمود: هنگام ورود به این منطقه باید آگاه باشید كه این سرزمین، سرزمین شهادت، معرفت و عرفان است؛ یعنی همان گونه كه خدا و ملائكه شاهدند، این سرزمین وسیع نیز شاهد اعمال زائران خانه خدا است و كاملا‌ً آگاه است كه حاجی با چه نیتی آمده و با چه انگیزه‌ای بر‌می‌گردد و به آن شهادت می‌دهد[۱۰].
روز عرفه
روز عرفه از اعیاد بزرگ است، اگر چه عید نامیده نشده است. عرفه روزی است كه حق تعالى، بندگان خود را به عبادت و اطاعت خویش فرا خوانده و سفرۀ گستردۀ جود و احسان خود را براى ایشان گسترانیده و ایشان را به آمرزش گناهان و پوشانیدن عیب هایشان وعده فرموده است و براى این روز اعمالى است که بطور مختصر در زیر می آید (برای مشاهده شرح کامل اعمال روز و شب عرفه به لینک های مرتبط در انتهای پاسخ مراجعه فرمایید).
اول. غسل
دوم. زیارت امام حسین (ع)، و اگر كسى توفیق یابد كه در این روز، در تحت قبۀ مقدسۀ آن حضرت باشد ثوابش كمتر از كسى كه در عرفات باشد نیست، بلكه بیشتر است .
سوم. بعد از نماز عصر پیش از آن كه مشغول خواندن دعاهاى عرفه شود در زیر آسمان دو ركعت نماز به جا آورد و نزد حق تعالى به گناهان خود اعتراف كند تا فایز شود به ثواب اهل عرفات و گناهانش آمرزیده گردد. بعد از این دو ركعت دیگر به جا آورد: در ركعت اول حمد و توحید و در دوم حمد و جحد (کافرون) .پس از آن، چهار ركعت دیگر به جا آورد در هر ركعت حمد و پنجاه مرتبه توحید كه این چهار ركعت نماز، بعینه نماز امیر المومنین (ع) است كه فضلیت بسیار دارد.
چهارم. دعاى ۴۷ صحیفه كامله را بخواند.
پنجم. دعاى عرفه سید الشهداء را بخواند.
ششم. بخواند تسبیحاتى را كه كفعمى نقل كرده و فرموده كه ثواب آن از كثرت، احصا نمی شود و اول آن: «سبحان الله قبل كل احد» است[۱۱] .
هفتم. بخواند دعاهاى عرفه را كه وارد شده از حضرت رسول و على بن الحسین و حضرت صادق و كاظم (ع) و سید در اقبال ذكر فرموده است.
بالجمله كسى كه توفیق یابد و آن روز در عرفات باشد ادعیه و اعمال بسیار دارد و بهترین اعمال در این روز، دعا است و در تمام ایام سال این روز شریف به جهت دعا امتیازى دارد، لاجرم دعاهاى بسیار براى این روز، وارد شده و بسیارى از آنها را علامه مجلسى در زادالمعاد نقل فرموده. دعا براى برادران مؤمن از زنده و مرده بسیار باید كرد. و روایت وارده در حال عبدالله بن جندب (ره) در موقف عرفات و دعاى او براى برادران مؤمن خود، مشهور است[۱۲].
علاوه بر موارد ذکر شده به جا آوردن عمل “ام داود “و دیگر دعاهای ذکر شده در کتب ادعیه همچون مفاتیح الجنان در این روز، نیكو است.[۱۳]
برای آگاهی بیشتر به پاسخ های زیر مراجعه فرمایید:
نمایه: اعمال شب عرفه، پاسخ شماره ۱۱۳٫
نمایه: اعمال روز عرفه، پاسخ شماره ۱۱۴٫
نمایه: کیفیت خواندن نماز عید فطر و قربان، پاسخ شماره ۶۰٫
نمایه: نماز دهه اول ذی الحجه: تفسیر آیه وَ واعَدْنا مُوسی، پاسخ شماره ۱۰۷٫
[۱] . کلیني، كافي، ج ۴، ص ۲۲۴٫
[۲] . بقره، ۱۲۵، “وَ عَهِدْنا إِلى إِبْراهيمَ وَ إِسْماعيلَ أَنْ طَهِّرا بَيْتِي”.
[۳] . ر.ك: حديث شبلي، مستدركالوسائل، ج ۱۰، ص ۱۶۶، رقم الحديث ۱۱۷۷۰٫
[۴]. مفاتيح الجنان، دعاي كميل.
[۵] . وسائل الشيعه، ج ۱۰، ص ۲۸٫ “ویحك! أغیر الله تسأل فى هذا الیوم. إنه لیرجی لما فى بطون الحبالی فى هذا الیوم أن یكون سعیداً”.
[۶] . بحار، ج ۹۶، ص ۲۶۱٫
[۷] . طه، ۷٫
[۸] . “جبل الرحمة”، جداي از كوه های اطراف خود، در سرزمين عرفات واقع است. رسول‌اكرم(صلي الله عليه و آله و سلم) بر تخته‌سنگي از اين كوه ايستاد و خطبۀ معروف عرفات را ايراد فرمود. هم چنين سالار شهيدان امام حسين(عليه السلام) دعاي بلند روز عرفه را در دامنۀ اين كوه خواندند. بر قلّه جبل‌الرحمة، قبه‌اي به نام حضرت آدم(ع) قرار دارد كه نماز‌گزاردن در آنجا مكروه است.
[۹] مستدركالوسائل، ج ۱۰، ص ۱۶۹٫
[۱۰] همان.
[۱۱] ابراهیم بن علی عاملی، كفعمي، مصباح كفعمي، ص ۶۶۲٫
[۱۲] کلینی، الكافي، ج ۲، ص ۵۰۸؛ عَلِيٌّ عَنْ أَبِيهِ قَالَ: رَأَيْتُ عَبْدَ اللَّهِ بْنَ جُنْدَبٍ فِي الْمَوْقِفِ فَلَمْ أَرَ مَوْقِفاً كَانَ أَحْسَنَ مِنْ مَوْقِفِهِ مَا زَالَ مَادّاً يَدَيْهِ إِلَى السَّمَاءِ وَ دُمُوعُهُ تَسِيلُ عَلَى خَدَّيْهِ حَتَّى تَبْلُغَ الْأَرْضَ. فَلَمَّا صَدَرَ النَّاسُ قُلْتُ لَهُ: يَا أَبَا مُحَمَّدٍ مَا رَأَيْتُ مَوْقِفاً قَطُّ أَحْسَنَ مِنْ مَوْقِفِكَ! قَالَ: وَ اللَّهِ مَا دَعَوْتُ إِلَّا لِإِخْوَانِي وَ ذَلِكَ أَنَّ أَبَا الْحَسَنِ مُوسَى (ع) أَخْبَرَنِي أَنَّ مَنْ دَعَا لِأَخِيهِ بِظَهْرِ الْغَيْبِ نُودِيَ مِنَ الْعَرْشِ وَ لَكَ مِائَةُ أَلْفِ ضِعْفٍ، فَكَرِهْتُ أَنْ أَدَعَ مِائَةَ أَلْفٍ مَضْمُونَةٍ لِوَاحِدَةٍ لا أَدْرِي تُسْتَجَابُ أَمْ لا.
[۱۳] . برای اطلاع بیشتر ر ک: جوادي آملي، صهباي حج، ص ۴۱۵؛ پایگاه اطلاع رسانی اسراء.