سؤال ۱۱۱: با سلام بنده چندین سال پیش عمل حج عمره را انجام دادم و بعد متوجه شدم که عملم صحیح نبوده است و نمی توانم ازدواج کنم مگر این که یا خودم یا فرد دیگری به نیابت از من حج را انجام دهد. حال فرصتی پیش آمده است که خودم می توانم به حج عمره بروم. می خواستم بدانم آیا لازم است به خاطر آن حج قبلی کار خاصی انجام دهم یا خیر. ممنون می شوم از کمک شما
پاسخ ۱۱۱: طوافها و نماز آنها را بايد اعاده كنيد و اگر خود شما نمى‌توانيد، نائب بگيريد و بهتر است اگر مى‌توانيد خودتان به حجّ برويد و پس از اتيان طوافها و نماز آن، حجّ را بجا آوريد و تا طواف نساء صحيح را انجام نداده‌ايد، نبايد ازدواج نماييد.[۱]
بطور کلی اگر مرد طواف نساء را كه يكى از كارهاى حجّ است بجا نياورد، زنش كه بواسطۀ مُحرِم شدن بر او حرام شده بود حلال نمى‌شود و نيز اگر زن طواف نساء نكند، شوهرش بر او حلال نمى‌شود ولى اگر بعداً طواف نساء را انجام دهند به يكديگر حلال مى‌شوند.
گلپايگانى، صافى: شوهرش كه بواسطۀ احرام بر او حرام شده بود حلال نمى‌شود.
خوئى، تبريزى: اگر مرد طواف نساء را كه يكى از كارهاى حجّ است بجا نياورد، زنش و زنان ديگر بر او حرام مى‌شوند (تبريزى: ولى نكاح با زنش باطل نمى‌شود) و نيز اگر زن طواف نساء نكند شوهرش و مردان ديگر بر او حرام مى‌شوند ولى اگر بعداً طواف نساء را انجام دهند حلال مى‌شوند.
سيستانى: اگر مرد يا زن طواف نساء را كه يكى از كارهاى حجّ و عمرۀ مفرده است، بجا نياورند، استمتاع جنسى بر آنها حلال نمى‌شود تا طواف نساء را انجام دهد، ولى اگر ازدواج كند چنانچه با حلق يا تقصير از احرام خارج شده باشد، ازدواجش صحيح است، هر چند طواف نساء انجام نداده باشد.[۲]
امام خمینی (ره) در پاسخ به این سؤال که شخصى بعد از حج، ازدواج كرد و داراى اولاد شد، بعداً متوجه مى‌شود كه در حج طواف نساء را بجا نياورده است، حال كه متوجه شده است حكم زن و فرزند او چگونه است، و نسبت به طواف بايد چه كند؟ فرموده اند: با فرض جهل، فرزند او حكم حلال‌زاده را دارد؛ ولى عقد ازدواج باطل است و بايد طواف نساء را انجام دهد، و اگر بخواهد بعد از آن تجديد عقد نمايد.[۳]
آیت الله مکارم نیز در پاسخ به این سؤال که كسى كه اگر طواف نساء را انجام نداده و در اين حال عقد ازدواج بسته است، آيا عقد او صحيح است؟ می فرمایند: عقد او باطل است و چنانچه علم به حكم داشته باشد آن زن براى او حرام ابدى است.[۴]
آیت الله بهجت (ره) فرمودند: كسى كه طواف نساء و نماز آن را به جا نياورده، نمی تواند ازدواج موقت كند.[۵]
آیت الله فاضل (ره): طواف نساء اختصاص به مردان ندارد، بلكه بر زنان، كودكان و افراد خنثى نيز واجب است. و همچنين بر پيرمردان و پيرزنانى كه قادر به عمل زناشويى نيستند، و ازدواج هم نمى‌كنند واجب است طواف نساء بجا آورند. زنان و كودكان نيز بايد نيت طواف نساء كنند و زنان تا طواف نساء نكرده‌اند مرد بر آنان حلال نمى‌شود، و كودكان اگر طواف نساء نكنند بعد از بلوغ نمى‌توانند ازدواج كنند.[۶]
آیت الله تبریزی (ره): اگر طواف حج واجب (مثلا به علت بطلان غسل جنابت) باطل بود و علت آن بخاطر جهل به حكم شرعى آن بود، حج او نيز باطل مى‌باشد، و اگر بخاطر جهل به موضوع طواف حج باطل بوده باز بنا بر احتياط حج او باطل مى‌باشد و چنانچه طواف حج صحيح بوده فقط طواف نساء باطل بوده است بايد با تمكن برگردد و طواف نساء را خودش انجام دهد و لو در غير ماههاى حج و چنانچه تمكن ندارد بايد براى طواف نساء نايب بگيرد و قبل از انجام آن از نزديكى با همسر خوددارى كند و بعيد نيست عقد ازدواج صحيح باشد، و اللّٰه العالم.[۷]
نکته:
– طواف نساء اختصاص به شخص خاصى ندارد بلكه بر زن و خنثى و كسى كه به جهت پيرى يا عنين بودن توانايى جنسى ندارد يا قصد ازدواج ندارد و بچه مميز نيز لازم است كه اگر طواف نساء نكنند زن بر آنها حلال نمى‌شود و نيز اگر زن آن را ترك كند مرد بر او حلال نمى‌شود بلكه طفل غير مميز، اگر وليّ او را مُحرم كرد بايد او را طواف نساء بدهد تا بعد از بالغ شدن استمتاع از همسر بر او حلال شود.
– طواف نساء و نماز آن اگرچه واجب است ولى ركن نيست و ترك عمدى آن موجب بطلان حج نمى‌شود.[۸]
– طواف نساء در عمره تمتع نیست.[۹]
– نايب در طواف نساء نيز بايد قصد منوبٌ عنه نمايد و احتياط استحبابى آن است كه به قصد ما في الذمه به جا آورد.
– اگر نايب طواف نساء را صحيحاً انجام ندهد زن بر او حلال نمى‌شود و بر منوبٌ عنه چيزى نيست.[۱۰]
– طواف نساء مانند طواف حج عمره است و تنها در نیت باید به نیت طواف نساء انجام شود. پس از هفت بار چرخیدن دور خانه خدا، بایستی دو رکعت نماز طواف نساء در پشت مقام ابراهیم خوانده شود. طواف نساء و نماز آن آخرین عمل در عمره مفرده و آخرین عمل از اعمال پنج‌گانه مکه در اعمال حج است.[۱۱]
ضمیمه: پاسخ دریافتی از دفاتر مراجع به شرح زیر است:
دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی):
عمل باطل شده را تدارک نمایید و مُحرم شدن دوباره مانع ندارد.
دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
اگر طواف عمره يا سعي باطل بوده است ورود به مكه فعلا نياز به احرام ندارد. و وظيفه اين است كه اعمال عمره سابق را انجام بدهيد بعد از آن مي توانيد به مسجد تنعيم رفته و براي عمره مفرده ديگري احرام ببنديد.
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
چنانچه اعمال را به صورت صحیح انجام دهید وظیفه دیگری ندارید.
نتیجه گیری: از آنجا که در سؤال خود بیان کرده اید نمی توانید ازدواج کنید مشخص می شود که شما طواف نساء را صحیح انجام نداده اید. بنابراین، یا بایستی خودتان و لو در ماه های غیر حج مجددا برگردید و طواف را صحیح انجام دهید یا در این مورد نائب بگیرید. همچنین از آنجا که طواف نساء واجب بوده اما رکن نیست، ترك عمدى آن موجب بطلان حج شما نمی شود.
برای آگاهی بیشتر به پاسخ های زیر مراجعه فرمایید:
نمایه: باطل شدن وضو در حین طواف، پاسخ شماره ۱۰۲٫
نمایه: وضو و غسل و حج با تاتو و خالکوبی، پاسخ شماره ۵٫
نمایه: خمس پس انداز حج، مایحتاج زندگی و خرید مسکن، پاسخ شماره ۶۱٫
[۱] . توضيح المسائل (محشى – امام خمينى)، ج۲، ص ۱۹۳، مسأله ۲۰۵۰؛ استفتائات امام خمینی، ج ۱، ص ۴۶۲، مسأله ۸۴؛ توضیح المسائل (امام خمینی)، ص ۴۱۹، مسأله ۱۹۴۳٫
[۲] . توضيح المسائل (محشى – امام خمينى)، ج۲، ص: ۴۷۵، مسأله ۲۴۰۹٫
[۳] . مناسک حج (امام خمینی)، ص ۲۹۴، مسأله ۱۹٫
[۴] . استفتاءات جدید مکارم، ج ۱، ص ۱۳۰، مسأله ۴۴۰٫
[۵] . استفتاءات بهجت، ج ۴، ص ۱۵۵، مسأله ۵۱۳۲٫
[۶] . مناسك حج (فاضل)، ص: ۴۱۴-۴۱۵، مسأله ۳۳۰-۳۳۱٫
[۷] . استفتاءات جدید حج (تبریزی)، ص ۳۳۳، مسأله ۶۳۰٫
[۸] . جامع الفتاوى – مناسك حج، ص: ۲۱۱-۲۱۲٫
[۹] . تحریر الوسیله (ترجمه)، ج ۲، ص ۲۴۴، مسأله ۵٫
[۱۰] . مناسک حج (امام خمینی)، ص ۳۲، مسأله ۶-۷٫
[۱۱] . فلاح زاده، دروس احکام و مناسک حج، ۱۳۸۷ش، ص۱۹۴.