سؤال ۱۱۴: اعمال روز عرفه را همراه با ترجمه فارسی دعاها شرح دهید.
پاسخ ۱۱۴: روز عرفه و از اعياد بزرگ است، گرچه به اسم عيد ناميده نشده و روزى است كه خداوند متعال بندگانش را به عبادت و طاعت خويش دعوت كرده و سفره هاى جود و احسانش را براى آنان گسترده، و شيطان در اين روز خوارتر و حقيرتر، و رانده تر و خشمناك تر از روزهاى ديگر است، و روايت شده كه حضرت زين العابدين عليه السّلام در روز عرفه صداى سائلى را شنيد كه از مردم درخواست كمك می كرد، به او فرمود: واى بر تو، آيا در اين روز از غير خدا درخواست میكنى؟! و حال آنكه براى بچه هاى در رحم، در اين روز اميد می رود، كه فضل خدا شامل حالشان گردد، و سعادتمند شوند.
اعمال روز عرفه
اوّل: غسل.
دوم: زيارت حضرت سيد الشّهداء عليه السّلام كه برابر هزار حج و هزار عمره و هزار جهاد و بلكه افضل از اين است، و روايات در كثرت فضيلت زيارت آن حضرت در اين روز متواتر است [يعنى از افراد بسيارى نقل شده است] و اگر كسى در اين روز توفيق يابد، كه زير قبّه مقدّسه آن حضرت باشد، ثوابش كمتر از كسی كه در عرفات باشد نيست، بلكه بيشتر و بيشتر است، و كيفيت زيارت آن حضرت بعد از اين در باب زيارات ان شاء اللّه تعالى مى آيد.
سوم: پس از نماز عصر، پيش از آنكه مشغول خواندن دعاهاى عرفه شود، در زير آسمان دو ركعت نماز بجا آورد، و به گناهانش نزد خدا اعتراف و اقرار نمايد، تا به ثواب عرفات دست يابد، و گناهانش آمرزيده گردد، آنگاه به اعمال و دعاهاى عرفه كه از ائمه طاهره عليهم السّلام روايت شده است مشغول گردد، و آن اعمال و ادعيه بيشتر از ان است كه به طور كامل در اين مختصر ذكر شود ولى به اندازه ای كه اين كتاب گنجايش آن را داشته باشد نقل میكنيم.
شيخ كفعمى در كتاب «مصباح» فرموده: براى كسیكه از دعا خواندن ضعف پيدا نكند روزه روز عرفه مستحب است، و پيش از زوال [رسيدن آفتاب به وقت شرعى ظهر] غسل استحباب دارد، و همچنين زيارت امام حسين عليه السّلام در روزوشب عرفه مستحبّ است.
و چون وقت زوال رسيد، زير آسمان رود، و نماز ظهر را با ركوع و سجود نيكو بجا آورد، و چون از نماز ظهروعصر فارغ شود، دو ركعت نماز بخواند، در ركعت اول پس از سوره «حمد» سوره «توحيد» و در ركعت دوم بعد از (حمد) سوره (كافرون) بخواند، پس از ان چهار ركعت نماز بجا آورد، در هر ركعت پس از سوره (حمد) پنجاه مرتبه سوره (توحيد) بخواند.
فقير میگويد: اين نماز همان نماز حضرت امير المؤمنين عليه السّلام است، كه در ضمن اعمال روز جمعه گذشت.
سپس شيخ كفعمى فرموده است:
اين تسبيحات را كه از حضرت رسول صلّى اللّه عليه و آله روايت شده است، و سيّد ابن طاووس در «اقبال» ذكر فرموده بخوان:
سُبْحَانَ الَّذِي فِي السَّمَاءِ عَرْشُهُ سُبْحَانَ الَّذِي فِي الْأَرْضِ حُكْمُهُ سُبْحَانَ الَّذِي فِي الْقُبُورِ قَضَاؤُهُ سُبْحَانَ الَّذِي فِي الْبَحْرِ سَبِيلُهُ سُبْحَانَ الَّذِي فِي النَّارِ سُلْطَانُهُ سُبْحَانَ الَّذِي فِي الْجَنَّةِ رَحْمَتُهُ سُبْحَانَ الَّذِي فِي الْقِيَامَةِ عَدْلُهُ سُبْحَانَ الَّذِي رَفَعَ السَّمَاءَ سُبْحَانَ الَّذِي بَسَطَ الْأَرْضَ سُبْحَانَ الَّذِي لا مَلْجَأَ وَ لا مَنْجَى مِنْهُ إِلا إِلَيْهِ.
منزّه است خدايى كه عرشش در آسمان است، : منزّه است خدايى كه حكمش در زمين است، منزّه است خدايى كه فرمانش در گورهاست، منزّه است خدايى كه راهش در درياست، منزّه است خدايى كه سلطنتش در آتش است، منزّه است خدايى كه رحمتش در بهشت است، منزّه است خدايى كه عدالتش در قيامت است، منزّه است خدايى كه آسمان را برافراشت، منزّه است خدايى كه زمين را بگسترد، منزّه است خدايى كه پناهگاه و نجاتى از او جز به سوى او نيست سپس صد مرتبه بگو: سُبْحَانَ اللَّهِ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ وَ لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَ اللَّهُ أَكْبَرُ.
منزّه است خدا، و سپاس از آن خدا است، و معبودى جز خدا نيست، و خدا بزرگتر است.
و سوره «توحيد» را صد مرتبه «اية الكرسى» را صد مرتبه بخوان، و صد مرتبه بر محمّد و آل محمّد صلوات فرست، و ده مرتبه بگو: لا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَ لَهُ الْحَمْدُ يُحْيِي وَ يُمِيتُ وَ يُمِيتُ وَ يُحْيِي وَ هُوَ حَيٌّ لا يَمُوتُ بِيَدِهِ الْخَيْرُ وَ هُوَ عَلَى كُلِّ شَيْ ءٍ قَدِيرٌ.
معبودى جز خدا نيست، يگانه و بیشريك است، فرمان روايى و سپاس از ان اوست، زنده میكند و میميراند، و میميراند و زنده میسازد، و او زنده پاينده است، خير تنها به دست اوست و او بر هرچيز تواناست.
و ده مرتبه: أَسْتَغْفِرُ اللَّهَ الَّذِي لا إِلَهَ إِلا هُوَ الْحَيُّ الْقَيُّومُ وَ أَتُوبُ إِلَيْهِ آمرزش میجويم از خدايى كه معبودى جز او نيست، زنده و به خود پاينده است و به سوى او بازمیگرديم.
و ده مرتبه يَا اللَّهُ اى خدا و ده مرتبه يَا رَحْمَنُ ای مهربان و ده مرتبه يَا رَحِيمُ اى بخشنده و ده مرتبه يَا بَدِيعَ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ يَا ذَا الْجَلالِ وَ الْإِكْرَامِ اى پديد آورنده آسمانها و زمين، اى داراى شوكت و بخشش و ده مرتبه يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ اى زنده اى پاينده ده مرتبه يَا حَنَّانُ يَا مَنَّانُ.
اى نعمت افزا اى عطابخش.
و ده مرتبه يَا لا إِلَهَ إِلا أَنْتَ اى كه خدايى جز تو نيست و ده مرتبه آمِينَ اجابت فرما آنگاه بگو
اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ يَا مَنْ هُوَ أَقْرَبُ إِلَيَّ مِنْ حَبْلِ الْوَرِيدِ يَا مَنْ يَحُولُ بَيْنَ الْمَرْءِ وَ قَلْبِهِ يَا مَنْ هُوَ بِالْمَنْظَرِ الْأَعْلَى وَ بِالْأُفُقِ الْمُبِينِ يَا مَنْ هُوَ الرَّحْمَنُ عَلَى الْعَرْشِ اسْتَوَى يَا مَنْ لَيْسَ كَمِثْلِهِ شَيْ ءٌ وَ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ و خدايا از تو درخواست میكنم، اى كسیكه از رگ گردن به من نزديكتر است، اى كسیكه ميان انسان و دلش پرده میشود، اى كسیكه در چشم انداز برتر و افق آشكار است، اى كسیكه بخشنده و بر حكومت هستى قرار دارد، اى كسیكه چيزى مانندش نيست، و او شنوا و بيناست، از تو درخواست میكنم بر محمّد و خاندان محمّد درود فرست.
و حاجت خود را بخواه كه به خواست خدا برآورده خواهد شد، آنگاه اين صلوات را كه از امام صادق عليه السّلام روايت شده بخوان، كه هركه بخواهد محمّد و آل محمّد عليهم السّلام را در فرستادن صلوات بر ايشان مسرور نمايد، بگويد:
اللَّهُمَّ يَا أَجْوَدَ مَنْ أَعْطَى وَ يَا خَيْرَ مَنْ سُئِلَ وَ يَا أَرْحَمَ مَنِ اسْتُرْحِمَ اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِي الْأَوَّلِينَ وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِي الْآخِرِينَ وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِي الْمَلَإِ الْأَعْلَى وَ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فِي الْمُرْسَلِينَ اللَّهُمَّ أَعْطِ مُحَمَّدا وَ آلَهُ الْوَسِيلَةَ وَ الْفَضِيلَةَ وَ الشَّرَفَ وَ الرِّفْعَةَ وَ الدَّرَجَةَ الْكَبِيرَةَ اللَّهُمَّ إِنِّي آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ لَمْ أَرَهُ فَلا تَحْرِمْنِي فِي [يَوْمِ ] الْقِيَامَةِ رُؤْيَتَهُ وَ ارْزُقْنِي صُحْبَتَهُ وَ تَوَفَّنِي عَلَى مِلَّتِهِ وَ اسْقِنِي مِنْ حَوْضِهِ مَشْرَبا رَوِيّا سَائِغا هَنِيئا لا أَظْمَأُ بَعْدَهُ أَبَدا إِنَّكَ عَلَى كُلِّ شَيْ ءٍ قَدِيرٌ اللَّهُمَّ إِنِّي آمَنْتُ بِمُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ لَمْ أَرَهُ فَعَرِّفْنِي فِي الْجِنَانِ وَجْهَهُ اللَّهُمَّ بَلِّغْ مُحَمَّدا صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ مِنِّي تَحِيَّةً كَثِيرَةً وَ سَلاما
خدايا اى بخشنده ترين كسیكه عطا فرمود، و اى بهترين كسیكه درخواست شد، و اى مهربان ترين كسى كه از او مهربانى خواسته شد، خدا درود فرست بر محمّد و آلش در بين گذشتگان، و بر محمّد و خاندانش در ميان آيندگان، و بر محمّد و خاندانش در ميان فرشتگان، و بر محمّد و خاندانش در ميان رسولان.
خدايا عطا فرما به محمّد و خاندانش وسيله و فضيلت و شرف، و بلندى مقام و درجه والا.
خدايا ايمان آوردم به محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) درحالیكه او را نديدم، پس مرا در قيامت از ديدارش محروم مساز، و همنشينى با او را نصيبم فرما، و مرا بر دين او بميران، و از حوضش سيرابم كن، نوشيدنى بدون تشنگى، دلنشين و گوارا كه پس از آن هرگز تشنه نشوم، همانا تو بر هرچيز توانايى.
خدايا ايمان آوردم به محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) درحالیكه او را نديدم، پس در بهشت چهره اش را به من بشناسان.
خدايا به محمّد (درود خدا بر او و خاندانش) از سوى من تحيّت و سلام بسيار برسان.
پس دعاى امّ داود را كه بيانش در ضمن اعمال ماه رجب گذشت بخوان، آنگاه اين تسبيح را كه ثوابش در زيادتى شماره نمیشود.
و ما ميزان ثواب آن را به خاطر رعايت اختصار بيان نكرديم بگو:
سُبْحَانَ اللَّهِ قَبْلَ كُلِّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ بَعْدَ كُلِّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ مَعَ كُلِّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ يَبْقَى رَبُّنَا وَ يَفْنَى كُلُّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِيحا يَفْضُلُ تَسْبِيحَ الْمُسَبِّحِينَ فَضْلاً كَثِيراً قَبْلَ كُلِّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِيحا يَفْضُلُ تَسْبِيحَ الْمُسَبِّحِينَ فَضْلا كَثِيرا بَعْدَ كُلِّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِيحاً يَفْضُلُ تَسْبِيحَ الْمُسَبِّحِينَ فَضْلا كَثِيرا مَعَ كُلِّ أَحَدٍ،
منزّه است خدا، پيش از هركس، و منزّه است خدا پس از هركس، و منزّه است خدا با هركس و منزّه است خدا، پاينده است پروردگار ما، و فنا مى پذيرد هركس، و منزّه است خدا، تنزيهى كه فزونى مى گيرد بر تنّزيه تنزيه كنندگان فزونى بسيار پيش از هركس، و منزّه است خدا، تنزيهى كه فزونى مى گيرد بر تنزيه تنزيه كنندگان فزونى بسيار پس از هركس، و منزّه است خدا تنزيهى كه فزونى می گيرد بر تنزيه تنزيه كنندگان فزونی بسيار به همراه هركس،
وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِيحاً يَفْضُلُ تَسْبِيحَ الْمُسَبِّحِينَ فَضْلاً كَثِيراً لِرَبِّنَا الْبَاقِي وَ يَفْنَى كُلُّ أَحَدٍ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِيحاً لا يُحْصَى وَ لا يُدْرَى وَ لا يُنْسَى وَ لا يَبْلَى وَ لا يَفْنَى وَ لَيْسَ لَهُ مُنْتَهًى وَ سُبْحَانَ اللَّهِ تَسْبِيحاً يَدُومُ بِدَوَامِهِ وَ يَبْقَى بِبَقَائِهِ فِي سِنِي الْعَالَمِينَ وَ شُهُورِ الدُّهُورِ وَ أَيَّامِ الدُّنْيَا وَ سَاعَاتِ اللَّيْلِ وَ النَّهَارِ وَ سُبْحَانَ اللَّهِ أَبَدَ الْأَبَدِ وَ مَعَ الْأَبَدِ مِمَّا لا يُحْصِيهِ الْعَدَدُ وَ لا يُفْنِيهِ الْأَمَدُ وَ لا يَقْطَعُهُ الْأَبَدُ وَ تَبَارَكَ اللَّهُ أَحْسَنُ الْخَالِقِينَ.
و منزّه است خدا تنزيهى كه فزونى میگيرد بر تنزيه تنزيه كنندگان فزونى بسيار، برای پروردگار ما پاينده است و هيچ كس نپايد، و منزّه است خدا تنزيهى كه شمرده نشود، و دانسته نگردد و فراموش نشود و كهنه نمیگردد. و فانى نمیشود، و برايش نهايتى نباشد، و منزّه است خدا تنزيهى كه دوام يابد به دوامش، و باقى ماند به بقايش در امتداد سالهاى جهانيان، و ماههاى روزگاران، و روزهاى دنيا و ساعات شب و روز، و منزّه است خدا به ابديت ابد، و همپاى ابد، آن تنزيهى كه آن را عددى شماره نكند، و مدّتى فنايش نكند، و سرانجامى قطعش نكند، و بزرگ است خدا نيكوترين آفرينندگان.
سپس بگو:
وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ قَبْلَ كُلِّ أَحَدٍ وَ الْحَمْدُ لِلَّهِ بَعْدَ كُلِّ أَحَدٍ و سپاس خداى را پيش از هركس، و سپاس خداى را پس از هركس تا آخر دعا، ولى به جاى هر سبحان اللّه بگو: الحمد لله و چون به احسن الخالقين رسيدى بگو: «لا اله الاّ اللّه قبل كل احد» تا آخر كه بجاى سبحان اللّه «لا اله الاّ اللّه» میگويى، و پس از آن بگو: «اللّه اكبر قبل كل احد» تا آخر كه بجاى سبحان اللّه: (الله اَکبر) میگويد.
سپس میخوانى دعاى«اللّهم من تعبّا و تهيا» را كه در اعمال شب جمعه گذشت پس بخوان دعاى على بن الحسين عليهما السّلام را كه شيخ طوسى در كتاب «مصباح المتهجّد» ذكر فرموده: اللّهم انت اللّه ربّ العالمين
.[۱]
برای آگاهی بیشتر پاسخ های زیر را مطالعه فرمایید:
نمایه: اعمال شب عرفه، پاسخ شماره ۱۱۳٫
نمایه: اسرار وقوف در عرفات، فضیلت و آداب آن، پاسخ شماره ۱۱۲٫
نمایه: کیفیت خواندن نماز عید فطر و قربان، پاسخ شماره ۶۰٫
نمایه: نماز دهه اول ذی الحجه: تفسیر آیه وَ واعَدْنا مُوسی، پاسخ شماره ۱۰۷٫
[۱] . مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، ص ۵۲۲-۵۲۷٫