سؤال ۵۹: اعمال شب و روز عید فطر را به طور کامل شرح دهید؟
پاسخ ۵۹: از جمله لیالى شریفه شب عید فطر می باشد و در فضیلت و ثواب عبادت و احیاى آن احادیث بسیار وارد شده و روایت شده است که آن شب کمتر از شب قدر نیست. برای درک این شب عزیز انجام اعمالی از ائمه علیهم السلام به ما سفارش شده است:
۱- در هنگام غروب آفتاب غسل انجام شود.
۲- آن شب به نماز، دعا، استغفار، درخواست از حق تعالى و بیتوته در مسجد احیا گردد.
۳- بعد از نماز مغرب و عشاء ، نماز صبح و نمازعید فطر ذکر؛” الله اکبر الله اکبر، لا اله الا الله و الله اکبر الله اکبر و لله الحمد الحمد لله على ما هدانا و له الشکر على ما اولانا ” گفته شود.
۴- بعد از نماز مغرب و نافله آن، دست ها را به سوى آسمان بلند کرده و بگوید:” یا ذاالمن و الطول یا ذاالجود یا مصطفی محمد و ناصره صل على محمد و آل محمد و اغفرلی کل ذنب احصیته وهو عندک فی کتاب مبین.” پس به سجده برود و صد مرتبه در سجده بگوید: ” اتوب الى الله ” پس هر حاجت که دارد از حق تعالى بخواهد که ان شاء الله تعالى بر آورده خواهد شد. در روایتی از شیخ آمده که: بعد از نماز مغرب به سجده رود و بگوید” یا ذاالحول یا ذاالطول یا مصطفیا محمدا و ناصره صل على محمد و آل محمد واغفرلی کل ذنب اذنبته و نسیته انا و هو عندک فی کتاب مبین.” سپس صد مرتبه ” اتوب الى الله ” بگو.
۵- زیارت امام حسین علیه السلام که فضیلت بسیار دارد.
۶- ده مرتبه ذکر” یا دائم الفضل علی البریة یا باسط الیدین بالعطیة یا صاحب المواهب السنیة صل علی محمد و آله خیرالوری سجیة واغفرلنا یا ذاالعلی فی هذه العشیة.” که از اعمال شب جمعه است، گفته شود.
۷- ده رکعت نماز که در شب آخر ماه رمضان اقامه می شود که به صورت پنج نماز دو رکعتی ، در هر رکعت بعد از حمد، سوره توحید ده بار خوانده شود. و در رکوع و سجود ده مرتبه ذکر” سبحان الله والحمدلله و لا اله الاالله والله اکبر” گفته شود. پس از نماز هزار مرتبه استغفار کند و بعد از آن سر به سجده گذارد و بگوید:” یا حی یا قیوم یا ذاالجلال و الاکرام یا رحمان الدنیا والاخرة و رحیمهما یا ارحم الراحمین یا اله الاولین والآخرین اغفرلنا ذنوبنا و تقبل منا صلواتنا و صیامنا و قیامنا.”
۸- بعد از نماز مغرب و نافله آن دو رکعت نماز بجا آورد، در رکعت اول بعد از حمد هزار مرتبه توحید و در رکعت دوم بعد از حمد، یک مرتبه توحید بخواند. بعد از سلام سر به سجده بگذارد و صد مرتبه ذکر” اتوب الى الله ” گفته شود. پس از آن بگوید: ” یا ذاالمن والجود یا ذاالمن والطول یا مصطفی محمد صلى الله علیه وآله صل على محمد وآله و افعل بی کذا و کذا و به جاى کذا حاجات خود را بطلبد و روایت است که حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام این دو رکعت را به این کیفیت بجا مىآورد پس سراز سجده برمىداشت و مىفرمود به حق آن خداوندى که جانم به دست قدرت او است هر که این نماز را بخواند، هر حاجتی از خدا بطلبد البته عطا کند و اگر به عدد ریگ هاى بیابان گناه داشته باشد خدا بیامرزد. و در روایت دیگر به جاى هزار مرتبه توحید صد مرتبه وارد شده است. شیخ و سید بعد از نماز این دعا را نقل کردهاند:
يَا اللَّهُ يَا اللَّهُ يَا اللَّهُ يَا رَحْمَانُ يَا اللَّهُ يَا رَحِيمُ يَا اللَّهُ يَا مَلِكُ يَا اللَّهُ يَا قُدُّوسُ يَا اللَّهُ
اى خدا اى خدا اى خدا اى بخشاينده اى خدا اى مهربان اى خدا اى پادشاه اى خدا اى پاك اى خدا
يَا سَلاَمُ يَا اللَّهُ يَا مُؤْمِنُ يَا اللَّهُ يَا مُهَيْمِنُ يَا اللَّهُ يَا عَزِيزُ يَا اللَّهُ
اى سالم از نقص اى خدا اى تصديق كننده اى خدا اى گواه اى خدا اى ارجمند و با عزت اى خدا
يَا جَبَّارُ يَا اللَّهُ يَا مُتَكَبِّرُ يَا اللَّهُ يَا خَالِقُ يَا اللَّهُ يَا بَارِئُ يَا اللَّهُ يَا مُصَوِّرُ يَا اللَّهُ
اى جبار اى خدا اى صاحب بزرگى اى خدا اى آفريننده اى خدا اى پديد آرنده اى خدا اى صورت آفرين اى خدا
يَا عَالِمُ يَا اللَّهُ يَا عَظِيمُ يَا اللَّهُ يَا عَلِيمُ يَا اللَّهُ يَا كَرِيمُ يَا اللَّهُ يَا حَلِيمُ يَا اللَّهُ
اى دانا اى خدا اى بزرگ اى خدا اى آگاه اى خدا اى صاحب كرم اى خدا اى بردبار اى خدا
يَا حَكِيمُ يَا اللَّهُ يَا سَمِيعُ يَا اللَّهُ يَا بَصِيرُ يَا اللَّهُ يَا قَرِيبُ يَا اللَّهُ يَا مُجِيبُ يَا اللَّهُ
اى صاحب حكمت اى خدا اى شنوا اى خدا اى بينا اى خدا اى نزديك اى خدا اى اجابت كننده اى خدا
يَا جَوَادُ يَا اللَّهُ يَا مَاجِدُ يَا اللَّهُ يَا مَلِيُّ يَا اللَّهُ يَا وَفِيُّ يَا اللَّهُ يَا مَوْلَى يَا اللَّهُ
اى جود كننده اى خدا اى بزرگوار اى خدا اى دوست اى خدا اى وفا كننده اى خدا اى مولى اى خدا
يَا قَاضِي يَا اللَّهُ يَا سَرِيعُ يَا اللَّهُ يَا شَدِيدُ يَا اللَّهُ يَا رَءُوفُ يَا اللَّهُ يَا رَقِيبُ يَا اللَّهُ
اى حكم كننده اى خدا اى سريع اى خدا اى با شدت اى خدا اى مهربان اى خدا اى نگهبان اى خدا
يَا مَجِيدُ يَا اللَّهُ يَا حَفِيظُ يَا اللَّهُ يَا مُحِيطُ يَا اللَّهُ يَا سَيِّدَ السَّادَاتِ يَا اللَّهُ
اى بزرگوار اى خدا اى حفظ كننده اى خدا اى احاطه كننده اى خدا اى آقاى آقايان اى خدا
يَا أَوَّلُ يَا اللَّهُ يَا آخِرُ يَا اللَّهُ يَا ظَاهِرُ يَا اللَّهُ يَا بَاطِنُ يَا اللَّهُ يَا فَاخِرُ يَا اللَّهُ يَا قَاهِرُ يَا اللَّهُ
اى اول اى خدا اى آخر اى خدا اى ظاهر كننده اى خدا اى باطن اى خدا اى فخر كننده اى خدا اى غلبه كننده اى خدا
يَا رَبَّاهْ يَا اللَّهُ يَا رَبَّاهْ يَا اللَّهُ يَا رَبَّاهْ يَا اللَّهُ يَا وَدُودُ يَا اللَّهُ يَا نُورُ يَا اللَّهُ
اى پروردگار اى خدا اى پروردگار اى خدا اى پروردگار اى خدا اى دوست اى خدا اى نور اى خدا
يَا رَافِعُ يَا اللَّهُ يَا مَانِعُ يَا اللَّهُ يَا دَافِعُ يَا اللَّهُ يَا فَاتِحُ يَا اللَّهُ يَا نَفَّاحُ (نَفَّاعُ) يَا اللَّهُ
اى بلند كننده اى خدا اى منع كننده اى خدا اى دفع كننده اى خدا اى گشاينده اى خدا
يَا جَلِيلُ يَا اللَّهُ يَا جَمِيلُ يَا اللَّهُ يَا شَهِيدُ يَا اللَّهُ
اى نفع رساننده اى خدا اى بزرگ اى خدا اى نيكو اى خدا اى گواه اى خدا
يَا شَاهِدُ يَا اللَّهُ يَا مُغِيثُ يَا اللَّهُ يَا حَبِيبُ يَا اللَّهُ
اى گواهى دهنده اى خدا اى پناه دهنده اى خدا اى دوست اى خدا
يَا فَاطِرُ يَا اللَّهُ يَا مُطَهِّرُ يَا اللَّهُ يَا مَلِكُ (مَلِيكُ) يَا اللَّهُ يَا مُقْتَدِرُ يَا اللَّهُ يَا قَابِضُ يَا اللَّهُ
اى آفريننده اى خدا اى پاك كننده اى خدا اى پادشاه اى خدا اى تقدير كننده اى خدا اى قبض كننده اى خدا
يَا بَاسِطُ يَا اللَّهُ يَا مُحْيِي يَا اللَّهُ يَا مُمِيتُ يَا اللَّهُ يَا بَاعِثُ يَا اللَّهُ يَا وَارِثُ يَا اللَّهُ
اى پهن كننده اى خدا اى زنده كننده اى خدا اى ميراننده اى خدا اى برانگيزاننده اى خدا اى وارث اى خدا
يَا مُعْطِي يَا اللَّهُ يَا مُفْضِلُ يَا اللَّهُ يَا مُنْعِمُ يَا اللَّهُ يَا حَقُّ يَا اللَّهُ يَا مُبِينُ يَا اللَّهُ
اى عطا كننده اى خدا اى فضل دهنده اى خدا اى نعمت دهنده اى خدا اى راست اى خدا اى آشكار كننده اى خدا
يَا طَيِّبُ يَا اللَّهُ يَا مُحْسِنُ يَا اللَّهُ يَا مُجْمِلُ يَا اللَّهُ يَا مُبْدِئُ يَا اللَّهُ يَا مُعِيدُ يَا اللَّهُ
اى پاكيزه اى خدا اى احسان كننده اى خدا اى نيكى كننده اى خدا اى آغاز كننده اى خدا اى عود دهنده اى خدا
يَا بَارِئُ يَا اللَّهُ يَا بَدِيعُ يَا اللَّهُ يَا هَادِي يَا اللَّهُ يَا كَافِي يَا اللَّهُ يَا شَافِي يَا اللَّهُ
اى پديد كننده اى خدا اى نو كننده اى خدا اى هدايت كننده اى خدا اى كفايت كننده اى خدا اى شفا دهنده اى خدا
يَا عَلِيُّ يَا اللَّهُ يَا عَظِيمُ يَا اللَّهُ يَا حَنَّانُ يَا اللَّهُ يَا مَنَّانُ يَا اللَّهُ يَا ذَا الطَّوْلِ يَا اللَّهُ
اى بلند مرتبه اى خدا اى بزرگ اى خدا اى بخشنده اى خدا اى احسان كننده اى خدا اى صاحب نعمت اى خدا
يَا مُتَعَالِي يَا اللَّهُ يَا عَدْلُ يَا اللَّهُ يَا ذَا الْمَعَارِجِ يَا اللَّهُ يَا صَادِقُ يَا اللَّهُ
اى بلند عالى اى خدا اى عادل اى خدا اى صاحب بلنديها اى خدا اى راستگو اى خدا
يَا صَدُوقُ يَا اللَّهُ يَا دَيَّانُ يَا اللَّهُ يَا بَاقِي يَا اللَّهُ يَا وَاقِي يَا اللَّهُ
اى راست گفتار اى خدا اى جزا دهنده اى خدا اى باقى اى خدا اى نگهدار
يَا ذَا الْجَلاَلِ يَا اللَّهُ يَا ذَا الْإِكْرَامِ يَا اللَّهُ
اى خدا اى صاحب جلال اى خدا اى صاحب كرامت اى خدا
يَا مَحْمُودُ يَا اللَّهُ يَا مَعْبُودُ يَا اللَّهُ يَا صَانِعُ يَا اللَّهُ يَا مُعِينُ يَا اللَّهُ يَا مُكَوِّنُ يَا اللَّهُ
اى پسنديده اى خدا اى پرستيده شده اى خدا اى صانع اى خدا اى يارى كننده اى خدا اى خلقت كننده اى خدا
يَا فَعَّالُ يَا اللَّهُ يَا لَطِيفُ يَا اللَّهُ يَا غَفُورُ يَا اللَّهُ (يَا جَلِيلُ يَا اللَّهُ)
اى فعال اى خدا اى با لطف اى خدا اى آمرزنده اى خدا
يَا شَكُورُ يَا اللَّهُ يَا نُورُ يَا اللَّهُ يَا قَدِيرُ (قَدِيمُ) يَا اللَّهُ
اى شكور اى خدا اى نور اى خدا اى با قدرت اى خدا
يَا رَبَّاهْ يَا اللَّهُ يَا رَبَّاهْ يَا اللَّهُ يَا رَبَّاهْ يَا اللَّهُ يَا رَبَّاهْ يَا اللَّهُ
اى پروردگار اى خدا اى پروردگار اى خدا اى پروردگار اى خدا اى پروردگار اى خدا
يَا رَبَّاهْ يَا اللَّهُ يَا رَبَّاهْ يَا اللَّهُ يَا رَبَّاهْ يَا اللَّهُ
اى پروردگار اى خدا اى پروردگار اى خدا اى پروردگار اى خدا
يَا رَبَّاهْ يَا اللَّهُ يَا رَبَّاهْ يَا اللَّهُ يَا رَبَّاهْ يَا اللَّهُ
اى پروردگار اى خدا اى پروردگار اى خدا اى پروردگار اى خدا
أَسْأَلُكَ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَمُنَّ عَلَيَّ بِرِضَاكَ وَ تَعْفُوَ عَنِّي بِحِلْمِكَ
از تو خواهم كه رحمت فرستى بر محمد و آل محمد و منت نهى بر من به رضايت خود و بگذارى از من به بردباريت
وَ تُوَسِّعَ عَلَيَّ مِنْ رِزْقِكَ الْحَلاَلِ الطَّيِّبِ وَ مِنْ حَيْثُ أَحْتَسِبُ وَ مِنْ حَيْثُ لاَ أَحْتَسِبُ
و فراوان كنى روزيم را از حلال و پاك و از آنجا كه گمان دارم و از آنجا كه گمان ندارم
فَإِنِّي عَبْدُكَ لَيْسَ لِي أَحَدٌ سِوَاكَ وَ لاَ أَحَدٌ أَسْأَلُهُ غَيْرُكَ
زيرا من بنده توام و نيست طرفدارم احدى جز تو و از احدى خواهش نكنم جز تو
يَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِينَ مَا شَاءَ اللَّهُ لاَ قُوَّةَ إِلاَّ بِاللَّهِ الْعَلِيِّ الْعَظِيمِ
اى مهربانترين مهربانان عالم آنچه را خدا خواست بشود و هيچ قوت و نيرويى جز به خداى بلند بزرگ نخواهد بود
پس به سجده مى روى و مى گويى
يَا اللَّهُ يَا اللَّهُ يَا اللَّهُ يَا رَبِّ يَا رَبِّ يَا رَبِّ يَا مُنْزِلَ الْبَرَكَاتِ بِكَ تُنْزَلُ كُلُّ حَاجَةٍ
اى خدا اى خدا اى خدا اى پروردگار اى پروردگار اى پروردگار اى نازل كن بركات هر حاجتى به تو نازل شود
أَسْأَلُكَ بِكُلِّ اسْمٍ فِي مَخْزُونِ الْغَيْبِ عِنْدَكَ وَ الْأَسْمَاءِ الْمَشْهُورَاتِ عِنْدَكَ الْمَكْتُوبَةِ عَلَى سُرَادِقِ عَرْشِكَ
از تو درخواست مى كنم به هر نامى كه در خزينه غيب توست و نامهاى مشهورت كه نوشتهاى بر سراپرده هاى عرشت
أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ أَنْ تَقْبَلَ مِنِّي شَهْرَ رَمَضَانَ
كه بر محمد و آل محمد (ع) رحمت فرستى و از من ماه رمضان را قبول فرمايى
وَ تَكْتُبَنِي مِنَ الْوَافِدِينَ إِلَى بَيْتِكَ الْحَرَامِ وَ تَصْفَحَ لِي عَنِ الذُّنُوبِ الْعِظَامِ وَ تَسْتَخْرِجَ لِي يَا رَبِّ كُنُوزَكَ يَا رَحْمَانُ
و مرا از واردين به بيت الحرامت بنويسى و از گناهان بزرگم چشم پوشى و گنجهايت را اى پروردگار درآورى اى بخشاينده.
۹- چهارده رکعت نماز اقامه کند. بعد از هر دو رکعت سلام دهد و در هر رکعت بعد از حمد، یک بار آیةالکرسی و سه مرتبه توحید خوانده شود. براى هر رکعت، ثواب عبادت چهل سال و عبادت هر که در آن ماه روزه گرفته و نماز خوانده اعطاء می شود.
۱۰- شیخ در مصباح فرموده که در آخر شب غسل کن و بر سجاده خود تا طلوع فجر بنشین و عبادت کن.
اعمال روز عید فطر
اوّل: آنکه بخوانى بعد از نماز صبح و نماز عید آن تکبیراتى را که در شبش بعد از نماز فریضه مى خواندى
دوّم: آنکه بخوانى بعد از نماز صبح دعائى را که سیّد روایت کرده اَللّهُمَّ اِنّى تَوَجَّهْتُ اِلَیْکَ بِمُحَمَّدٍ اِمامى الخ و شیخ این دعا را بعد از نماز عید ذکر فرموده.
سوّم: بیرون کردن زکوة فطره است از هر سرى صاعى پیش از نماز عید به تفصیلى که در کتب فقهیّه است و بدانکه زکوة فطره واجب مؤ کّد است و شرط قبولى روزه ماه رمضان و سبب حفظ تا سال دیگر است و حق تعالى آن را مقدّم بر نماز ذکر فرموده در این آیه شریفه قَدْ اَفْلَحَ مَنْ تَزَکّى وَ ذَکَرَاسْمَ رَبِّهِ فَصَلّى
چهارم: غسل است و بهتر آن است که اگر ممکن شود از نهر غسل کنى و وقت آن بعد از طلوع فجر است تا زمان بجا آوردن نماز عید چنانچه شیخ فرموده و در جزء روایتى است که غسل را در زیر سقفى بکن و چون خواستى غسل کنى بگو :
اَللّهُمَّ ایمانا بِکَ وَتَصْدیقا بِکِتابِکَ وَاتِّباعُ سُنَّةِ نَبیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلّى اللّهُ عَلَیْهِ وَ الِهِ
پس بسم اللّه بگو و غسل کن و چون از غسل فارغ شدى بگو:
اَللّهُمَّ اجْعَلْهُ کَفّارَةً لِذُنُوبى وَطَهِّرْ دینى اَللّهُمَّ اَذْهِبْ عَنِّى الدَّنَسَ
پنجم: پوشیدن جامه نیکو و به کار بردن بوى خوش و رفتن به صحرا در غیر مکّه براى نماز کردن در زیر آسمان
ششم: پیش از نماز عید در اوّل روز افطار کنى و بهتر آنست که به خرما یا به شیرینى باشد و شیخ مفید فرموده مستحب است تناول کردن مقدار کمى از تربت سیّدالشهداء علیه السلام که شفا است از براى هر دردى
هفتم: آنکه چون مهیّا شدى از براى رفتن به نماز عید بیرون نروى مگر بعد از طلوع آفتاب و آنکه بخوانى دعاهائى را که سیّد در اقبال نقل کرده از جمله از ابوحمزه ثمالى روایت کرده از حضرت امام محمّد باقرعلیه السلام که فرمود بخوان در عید فطر و قربان و جمعه وقتى که مهیّا شدى به جهت بیرون رفتن به نماز این دعا را:
اَللّهُمَّ مَنْ تَهَیَّاءَ فى هذَا الْیَوْمِ اَوْ تَعَبَّاءَ اَوْ اَعَدَّ
وَاسْتَعَدَّ لِوِفادَةٍ اِلى مَخْلُوقٍ رَجاَّءَ رِفْدِهِ وَنَوافِلِهِ وَفَواضِلِهِ
وَعَطایاهُ فَاِنَّ اِلَیْکَ یا سَیِّدى تَهْیِئَتى وَتَعْبِئَتى وَاِعْدادى
وَاسْتِعْدادى رَجاَّءَ رِفْدِکَ وَجَوائِزِکَ وَنَوافِلِکَ وَفَواضِلِکَ وَفَضاَّئِلِکَ
وَعَطایاکَ وَقَدْ غَدَوْتُ اِلى عیدٍ مِنْ اَعْیادِ اُمَّةِ نَبیِّکَ مُحَمَّدٍ صَلَواتُ
اللّهِ عَلَیْهِ وَعَلى الِهِ وَلَمْ اَفِدْ اِلَیْکَ الْیَوْمَ بِعَمَلٍ صالِحٍ اَثِقُ بِهِ قَدَّمْتُهُ
وَلا تَوَجَّهْتُ بِمَخْلُوقٍ اَمَّلْتُهُ وَلکِنْ اَتَیْتُکَ خاضِعاً مُقِرّاً بِذُنُوبى
وَاِساَّئَتى اِلى نَفْسى فَیا عَظیمُ یا عَظیمُ یا عَظیمُ اِغْفِرْ لِىَ الْعَظیمَ مِنْ
ذُنُوبى فَاِنَّهُ لا یَغْفِرُ الذُّنُوبَ الْعِظامَ اِلاّ اَنْتَ یا لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ یا
اَرْحَمَ الرّاحِمینَ
هشتم: خواندن نماز عید است.
نهم: زیارت کند امام حسین علیه السلام را.
دهم: بخواند دعاى ندبه را که بعد از این بیاید ان شاء الله تعالى و سید بن طاوس فرموده که چون از دعا فارغ شود به سجده رود و بگوید اعوذ بک من نار حرها لا یطفى و جدیدها لا یبلى و عطشانها لا یروى پس بگذارد گونه راست را و بگوید الهی لا تقلب وجهی فی النار بعد سجودی و تعفیری لک بغیر من منی علیک بل لک المن علی پس بگذارد گونه چپ را و بگوید ارحم من اساء و اقترف و استکان و اعترف پس برگردد به حال سجده و بگوید ان کنتبئس العبد فانت نعم الرب عظم الذنب من عبدک فلیحسن العفو من عندک یا کریم پس بگوید العفو العفو صد مرتبه آنگاه سید فرموده و لا تقطع یومک هذا باللعب و الاهمال و انت لا تعلم ا مردود ام مقبول الاعمال فان رجوت القبول فقابل ذلک بالشکر الجمیل و ان خفت الرد فکن اسیر الحزن الطویل.[۱]
برای آگاهی بیشتر به پاسخ زیر مراجعه فرمایید:
نمایه: کیفیت خواندن نماز عید فطر و قربان، پاسخ شماره ۶۰٫
نمایه: اثبات اول ماه قمری با رویت هلال توسط چشم مسلح، پاسخ شماره ۵۸٫
نمایه: زکات فطره: مقدار و موارد پرداخت زکات فطریه، پاسخ شماره ۵۶٫
[۱] . مفاتیح الجنان، اعمال شب و روز عید فطر، ص ۴۹۱-۴۹۹٫