سؤال ۱۰۲: در صورت باطل شدن وضو در حین طواف چه قبل از تمام شدن دور چهارم و چه قبل از آن چه حکمی برای طوافمان وجود دارد؟ اگر حاجی در هنگام طواف احتياج به رفع حاجت داشت در صورت های زير وظيفه چيست؟
الف: در اثناء طواف اول يا دوم ياسوم يا … تا هفتم؟
ب: در پايان طواف اول يا دوم يا سوم يا … تا هفتم؟
پاسخ ۱۰۲: واجبات طواف بر چند قسم است:۱- نيّت، ۲- طهارت از حدث اكبر و اصغر، ۳- طهارت بدن و لباس، ۴- ختنه براى مردان، ۵- ستر عورت، ۶- شروع طواف از حجر الاسود، ۷- ختم نمودن آن به حجرالاسود، ۸- قرار گرفتن خانه كعبه در طرف چپ طواف كننده. ۹- داخل كردن حجراسماعيل در طواف. ۱۰- بودن طواف بين خانه كعبه و مقام ابراهيم. ۱۱- خروج طواف‌كننده از خانۀ كعبه و آنچه از آن محسوب است. ۱۲- هفت دور طواف نه كمتر و نه زيادتر.[۱]
یکی از این واجبات آن است كه انسان طاهر باشد از حدث اكبر مثل جنابت و حيض و نفاس و از حدث اصغر يعنى بايد با وضو باشد. چون طهارت از حدث اكبر و اصغر در طواف واجب شرط است، چه طواف عمره باشد يا طواف حج يا طواف نساء، حتى در عمره و حج مستحب كه پس از احرام بستن واجب است آن را تمام كند.[۲]
عارض شدن حدث پس از تمام شدن دور چهارم
اگر در اثناى طواف حدث عارض شود پس اگر پس از تمام شدن دور چهارم است بايد طواف را قطع كند و طهارت تحصيل كند و از همانجا كه طواف را قطع كرده تمام كند.[۳]
آية اللّٰه فاضل: اگر در بين طواف واجب حدث عارض شود مسأله چهار صورت دارد:
اوّل: حدث قبل از رسيدن به نصف طواف باشد، در اين صورت طواف باطل مى‌شود كه بايد بعد از تحصيل طهارت آن را از سر بگيرد، خواه محدث شدن اختيارى باشد يا بدون اختيار.
دوّم: پس از رسيدن به نصف و قبل از تمام شدن دور چهارم باشد، كه در اين صورت بنابر احتياط واجب پس از وضو طواف را تمام كند و نماز آن را بخواند و دوباره طواف ديگر كند و نماز آن را نيز بخواند، خواه حدث با اختيار باشد يا بدون اختيار.
سوم: بعد از تمام شدن دور چهارم اختياراً خود را محدث كند، كه در اين صورت نيز مثل صورت دوّم احتياط كند.
چهارم: پس از تمام شدن دور چهارم بى‌اختيار محدث شود، در اين صورت پس از تحصيل طهارت، طواف را از آنجايى كه محدث شده تمام كند، و صحيح است. و در اين مسأله فرقى بين حدث اصغر و اكبر نيست.
آيةاللّٰه خامنه‌اى: اگر پيش از تمام شدن نصف دورۀ چهارم، حدث اصغر عارض شود واجب است قطع كند طواف را و بعد از طهارت آن را اعاده كند و در صورتى‌كه بعد از نصف دور چهارم و قبل از پايان اين دور عارض شود، بايد طواف را قطع و بعد از طهارت اگر موالات عرفيه باقى است طواف را تكميل كند و اگر موالات به‌هم خورده طواف كاملى را به‌قصد اعم از تمام و اتمام انجام دهد و در هر دو صورت مى‌تواند طواف اول را رها كند و از نو طواف ديگرى انجام دهد و حكم عروض حدث پس از پايان دور چهارم نيز همين است، گرچه در اين صورت اگر موالات عرفيه به هم خورده باشد، احتياط در اتمام طواف و اعادۀ آن است.
آية اللّٰه خويى: اگر حدث بعد از تمامى دور چهارم و بدون اختيار باشد، كه در اين صورت طواف را قطع نموده و طهارت گرفته و طواف را از همانجا كه قطع نموده ادامه مى‌دهد. و اگر حدث بعد از نصف و پيش از تمامى دور چهارم طواف، يا بعد از تمامى دور چهارم و اختيارى باشد، كه احوط در اين دو صورت اين است كه طواف خود را پس از طهارت از جايى كه قطع نموده تمام كرده سپس اعاده‌اش نمايد. و بجاى اين احتياط اگر اين كار را بكند كافى است كه پس از قطع طواف و طهارت، يك طواف كامل بقصد اعم از تمام كردن طواف پيش و يك طواف كامل جديد بجا آورد.
آية اللّٰه تبريزى: اگر حدث قبل از رسيدن به نصف و از روى اختيار باشد طواف را از سر مى‌گيرد و در غير اين صورت احتياط واجب اين است كه وضو گرفته و طواف را تكميل كند و پس از نماز طواف آن را اعاده نمايد و كافيست يك طواف كامل به نيت اعم از تمام و اتمام بجا آورد.
آية اللّٰه بهجت: آنكه حدث بعد از تجاوز از نصف از روى سهو و غفلت باشد، كه در اين صورت طواف را قطع نموده و طهارت گرفته و طواف را از همانجا كه قطع نموده ادامه مى‌دهد و در صورتى كه بعد از تجاوز از نصف و از روى عمد باشد حكم به ادامۀ طواف بعد از قطع آن مورد تأمل است.
آية اللّٰه سيستانى: اگر بدون اختيار پس از تمام شدن شوط چهارم محدث شود، بايد طوافش را قطع نمايد و بعد از تحصيل طهارت از همانجا كه قطع كرده ادامه دهد و به اتمام برساند. و اگر از روى اختيار باشد احتياط واجب اين است كه طوافش را قطع نمايد و بعد از تحصيل طهارت از همانجا كه قطع كرده ادامه دهد و به اتمام برساند، و سپس طواف را اعاده نمايد.
آية اللّٰه زنجانى: اگر در بين طواف حدث عارض شد چنانچه حدث اختيارى باشد طواف باطل مى‌شود و بايد پس از طهارت آن را از سر گرفت و چنانچه غير اختيارى باشد سه صورت دارد:
اول: قبل از رسيدن به نيمۀ شوط چهارم، در اين صورت بايد بعد از تحصيل طهارت طواف را از سر گرفت.
دوم: پس از پايان شوط چهارم، در اين صورت بايد بعد از طهارت طواف قبلى را از جايى كه محدث شده تكميل كند.
سوم: پس از رسيدن به نصف طواف و قبل از اتمام شوط چهارم، در اين صورت بايد بعد از طهارت طواف قبل را تكميل كرده مجدداً يك طواف كامل بجا آورد. و در اين تفصيل فرقى بين حدث اصغر و حدث اكبر نيست و از اينجا حكم مسألۀ بعد نيز روشن مى‌شود.[۴]
عارض شدن حدث پيش از تمام شدن دور چهارم
آية اللّٰه بهجت: اگر پيش از تمام شدن نصف طواف حدث عارض شود طواف را قطع كند، پس ازتحصيل طهارت آن را اعاده كند.
آية اللّٰه گلپايگانى، آية اللّٰه صافى: پس اگر به سه شوط و نيم نرسيده طواف او باطل است و بايد بعد از وضو يا غسل يا بعد از رفع عذر طواف را از سر بگيرد. و اگر از سه شوط و نيم گذشته و به چهار شوط نرسيده احتياط به اتمام و اعادۀ طواف با نمازهاى آن ترك نشود.
آية اللّٰه خويى، آية اللّٰه تبريزى: اگر حدث پيش از رسيدن به نصف طواف باشد، در اين صورت طواف باطل و لازم است پس از طهارت اعاده شود.آية اللّٰه خامنه‌اى: اگر پيش از تمام شدن نصف دور چهارم حدث اصغر عارض شود واجب است كه قطع كند طواف را و بعد از طهارت آن را اعاده كند و در صورتى كه بعد از نصف دور چهارم و قبل از پايان اين دور عارض شود باز هم بايد طواف را قطع و بعد از طهارت اعاده كند لكن به نيت مافى الذمّه.
آية اللّٰه سيستانى: اگر قبل از تمام شدن شوط چهارم باشد، طوافش باطل است و بايد پس از تحصيل طهارت آن را دوباره انجام دهد.[۵]
ضمیمه: پاسخ دریافتی از دفاتر برخی از مراجع عظام تقلید (حفظهم الله) به این شرح است:
دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی):
اگر هنگام طواف كردن حدث اصغر عارض شود، چند حالت دارد:
۱ـ در صورتى كه حدث اصغر پيش از تمام شدن نصف دور چهارم، ( قبل از رسيدن به مقابل ركن سوم كعبۀ مشرفه) عارض شود، واجب است طواف را قطع كند و بعد از طهارت آن را اعاده نمايد.
۲ـ در صورتى كه بعد از نصف دور چهارم و قبل از پايان آن عارض شود، بايد طواف را قطع كند و بعد از طهارت، آن را از همان جا ادامه دهد، به شرطى كه موالات عرفى به هم نخورد، اما اگر موالات عرفى از بين رفته باشد، بايد پس از وضو، بنابراحتياط طواف قبلى را به نيت اتمام، كامل كند و يك طواف كامل جديد نيز بجا آورد؛ و میتواند بجاى آن يك طواف كامل به قصد اتمام طواف ناقص گذشته يا طواف مستقل جديد بجا آورد، كما اينكه مى‌تواند آن طواف را به طور كلّى رها كرده و بعد از طهارت، طواف را دوباره از سر بگيرد.
۳ـ در صورتى كه حدث بعد از پايان دور چهارم عارض شود و حكم آن مثل حكم همان صورت دوم است، كه بايد طواف را قطع كند و بعد از طهارت، طواف را از همان جايى كه قطع كرده تمام كند، به شرطى كه به موالات عرفى ضرر نزند. و در صورتى كه موالات عرفى از بين رفته باشد احوط آن است كه بعد از تحصيل طهارت آن را از همان جا تمام كند و طواف را دوباره اعاده نمايد. و میتواند از طواف قبلى خود دست برداشته و طواف جديدى بجا آورد. همانگونه كه میتواند هفت دور طواف به قصد تمام كردن طواف قبل و انجام يك طواف كامل، بجا آورد.
دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مدظله العالی):
در صورتي كه قبل از پایان شوط چهارم باشد طواف باطل است و بايد دوباره طواف كند ولى چنانچه بعد از آن باشد می تواند از همان جائی كه طواف را قطع نموده از سر گيرد و بنا بر احتياط مستحب پس از ان نيز طواف را اعاده نمايد.
دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مدظله العالی):
اگر در وقتی که مشغول طواف است عذری برایش پیدا شود که نتواند طواف را تمام کند، پس اگر شوط چهارم را تمام کرده است، از همان جا طواف را رها کند، و بعد از وضو یا غسل یا بعد از رفع عذر، طواف را از همان جا که رها کرده تمام نماید، و اگر قبل از تمام کردن شوط چهارم بوده، اگر به سه شوط و نیم نرسیده، طواف او باطل است، و باید بعد از وضو یا غسل یا بعد از رفع عذر، طواف را از سر بگیرد، و اگر به سه شوط و نیم رسیده و شوط چهارم را تمام نکرده، احتیاط آن است که بعد از وضو یا غسل یا بعد از برطرف شدن عذر، باقی مانده را از همان جا که رها کرده تمام کند، و دو رکعت نماز طواف بخواند و دوباره هفت دور طواف کند و دو رکعت دیگر نماز طواف را نیز بجا آورد.[۶]
برای آگاهی بیشتر پاسخ های زیر را مطالعه فرمایید:
نمایه: وضو و غسل و حج با تاتو و خالکوبی، پاسخ شماره ۵٫
نمایه: خمس پس انداز حج، مایحتاج زندگی و خرید مسکن، پاسخ شماره ۶۱٫
[۱] . منتخب مناسک حج، ص ۱۴۲٫
[۲] . همان، ص ۱۴۳، مسأله ۲۰۱٫
[۳] . همان، ص ۱۴۴، مسأله ۲۰۳٫
[۴] . همان، ذیل مسأله ۲۰۳٫
[۵] . همان، ص ۱۴۵، ذیل مسأله ۲۰۴٫
[۶] . استفتاء از دفاتر معظم له.