سؤال ۱۶۴: گفتنی است که پدر، مادر و داماد ما هر سال اربعین به کربلا می روند در حالی که برادرمان اجاره نشین است و خانه خودش نیازمند سفید کاری و برق کشی است. به نظر شما اگر پدر و مادرمان پول سفرشان را به برادرمان بدهند تا صاحب خانه شود اجرش در نزد خداوند بیشتر از هزارتا پیاده روی اربعین نیست؟ لطفا جایگاه زیارت اربعین حسینی در روز بیستم صفر از نگاه اهل بیت (علیهم السلام) و فقه اسلامی را بیان فرمایید؟
پاسخ ۱۶۴: زیارت امام حسین (علیه السلام) علی الخصوص در روز اربعین مورد سفارش اکید امامان معصوم (علیهم السلام) قرار گرفته است. در جلد ۱۴ وسائل الشیعه[۱] به مناسبت‌های مختلف ترغیب به زیارت آن حضرت شده است. بعنوان مثال: مستحب بودن تکرار زیارت، کراهت داشتن ترک زیارت، مستحب بودن پیاده روی بسمت حرم امام حسین (علیه السلام)،[۲] استحباب رفتن به زیارت امام حسین (علیه السلام) ولو ناگزیر از پیمودن دریا با کشتی باشید و یا استحباب زیارت امام حسین (علیه السلام) در مناسبت‌ها و زمان‌های خاص.[۳]
تاکید بر زیارت امام حسین (علیه السلام) در روز اربعین
عنوان «زیارت اربعین» به زمان امام صادق (علیه‌السّلام) باز می‌گردد و عجیب این است که با وجود بیم و ترس از حکومت جائر، مردم از امام سؤال می‌کردند که با وجود ترس از خبرچینان و عوامل حکومت، آیا به زیارت حضرت سیدالشهدا برویم؟ و حضرت می‌فرمودند که بروید.[۴]
این در حالی است که فقهای شیعه در مسئله حج، یکی از شرایط استطاعت را «تخلیه سرب» (یعنی بىخطر بودن مسير نسبت به جان، مال و آبرو)[۵] بیان فرموده‌اند؛ یعنی باید امنیت باشد و اگر امنیت نباشد، استطاعت محقق نیست؛ اما در مورد زیارت سیدالشهدا (علیه‌السّلام) حتی با نبود امنیت نیز مردم را ترغیب به زیارت می‌کردند.
قاضی طباطبایی در کتاب تحقیق درباره اول اربعین سیدالشهداء می‌نویسد: حرکت به سوی کربلا در روز اربعین از زمان امامان معصوم(ع) در بین شیعیان رایج بوده است و شیعیان حتی در زمان بنی‌امیه و بنی‌عباس نیز به این حرکت مقید بوده‌اند.[۶]
جایگاه زیارت اربعین حسینی در روز بیستم صفر
زیارت اربعین یکی از نشانه های مؤمن
امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) می فرماید: «علامات المؤمن خمس، صلاة الخمسین، و زیارت الاربعین، والتختّم فی الیمین، و تعفیر الجبین، و الجهر ببسم الله الرحمن الرحیم».[۷]
نشانه‌های انسان مؤمن پنج تاست: پنجاه رکعت نماز روزانه (نمازهای واجب و نافله)، زیارت اربعین، انگشتر به دست راست کردن، پیشانی بر خاک نهادن و بسم الله الرحمن الرحیم را بلند گفتن.
این روایت گرچه مرسل است، ولی بنابر تسامح در ادله سنن و احادیث مَن بلغ در بحث مستحبات، مرسل بودن خبر، ضرری نمی‌رساند و مشکلی ایجاد نمی‌کند.
شیخ مفید در کتاب مزار، «فضل زیارت الاربعین» دارد که این را بعد از «فضل زیارت امام حسین (علیه‌السّلام) در روز عاشورا» قرار داده است و به همین حدیث امام حسن عسکری (علیه‌السّلام) تمسک می‌کند.[۸]
شیخ طوسی نیز در کتاب «تهذیب الاحکام» به همین روایت تمسک می‌کند و در ضمن فضایل زیارت امام حسین (علیه‌السّلام) همین روایت را می‌آورد.[۹]
زیارت اربعین
روایت صفوان جمال از امام صادق (علیه‌السّلام) که کیفیت زیارت اربعین را بیان می‌کند. متن زیارت اربعین را حضرت صادق (علیه‌السّلام) به صفوان بن مهران (معروف به صفوان جمّال) آموخته است و فرموده که این زیارتنامه را (که با «السلامُ عَلی وَلِی اللهِ وَ حَبیبِهِ…»[۱۰] شروع می شود) هنگامی که آفتاب روز اربعین برآمد و روز بلند شد، بخواند. این توصیه، اهمیّت این زیارت ماثور را می‌رساند.[۱۱]
زیارت دیگر آن است که جابر بن عبدالله انصاری در این روز خوانده است و متن زیارت بعنوان زیارتنامه آن امام در نیمه ماه رجب نقل شده و با جمله «السلامُ عَلَیکم یا آلَ الله…» شروع می‌شود.[۱۲]
جابر اولین زائر قبر امام حسین (علیه السلام)
مورخان نوشته‌اند که جابر بن عبدالله انصاری، همراه عطیه عوفی موفق شدند که در همان اولین اربعین پس از عاشورا به زیارت امام حسین (علیه‌السّلام) نائل آیند. وی که آن هنگام نابینا شده بود، وقتی به غاضریه رسیدند[۱۳] در فرات غسل کرد و خود را خوشبو ساخت و گام‌های کوچک برداشت تا سر قبر حسین بن علی (علیهما‌السّلام) آمد و با راهنمایی عطیه، دست روی قبر نهاد و بیهوش شد، وقتی به هوش آمد، سه بار گفت: یا حسین! سپس گفت: «حَبیبٌ لا یجیبُ حَبیبَهُ…» آنگاه زیارتی خواند و روی به سایر شهداء کرد و آنان را هم زیارت نمود.[۱۴]
بازگشت اسیران کربلا در روز اربعین
برخی معتقدند اسیران کربلا از شام به عراق رفته و در روز اربعین (۴۰ روز بعد از واقعه عاشورا) به کربلا رسیدند و در آنجا جابر بن عبدالله انصاری و برخی از بنی‌هاشم را نیز دیده‌اند و از آنجا به مدینه رفته‌اند. این نظریه در لهوف سید ابن طاووس آمده است.[۱۵]
گروهی دیگر معتقدند به دلیل دوری مسافت، اینکه بازماندگان کربلا چهل روز بعد از عاشورا به کربلا بازگشته باشند ممکن نبوده است، زیرا پیمودن مسیر کوفه تا شام و سپس بازگشت به کربلا در مدت زمان ۴۰ روز، برای کاروان اسرای کربلا ممکن نبوده است. محدث نوری[۱۶] و شیخ عباس قمی[۱۷] طرفدار این نظریه هستند. علاوه بر این برخی بر این باورند که گزارش معتبری نیز بر اثبات این رویداد در دست نیست.[۱۸]
اربعین روز بیستم صفر است یا چهل روز از عاشورا گذشته؟
زيارت اربعين زيارت روز بيستم صفر است، نه چهل روز از عاشورا گذشته، آن را زيارت اربعين گويند يا به جهت اين كه سال اوّل اتّفاق افتاده بود كه ماه محرّم تمام بود، يا به جهت اين كه غالب آن است كه چهل روز مى‌باشد.
سيّد بن طاوس رضى اللّٰه عنه در كتاب «اقبال» مى‌فرمايد كه: كسى سؤال كند كه: چگونه بيستم صفر روز اربعين مى‌شود و حال اين كه با روز عاشورا چهل و يك روز مى‌شود؟ و خلاصه جوابى كه داده اين است كه چون آن چه مضبوط است اين است كه روز اربعين روز بيستم صفر است پس بايد بگوييم كه: معلوم است در وقت قرار داد يا روز عاشورا را جزء محرّم نگرفته‌اند، يا ماه محرّم سى كم بوده، و به اين جهت اسم بيستم صفر را اربعين كرده‌اند.[۱۹]
کمک به فقراء یا زیارت امام حسین (علیه السلام)؟
راوی از امام صادق (ع) سؤال کرد: فدايت شوم در باره كسى كه زيارت امام حسين را ترك كند در صورتى كه قادر بر آن است چه ميفرمائى؟ فرمود: وى در حق پيغمبر خدا و ما جفا كرده و امرى را كه بر له (به سود او) او بوده سبك شمرده است. كسى كه امام حسين را زيارت نمايد خدا حوائج او را روا خواهد كرد و امور مهم دنيوى وى را كفايت مينمايد. زيارت امام حسين عليه السلام رزق و روزى انسان را جلب ميكند، آنچه را كه در راه زيارت مصرف كرده باشد ذخيره آخرت مينمايد، گناه پنجاه ساله انسان را مىآمرزد.
وى در حالى بسوى اهل و عيال خود باز ميگردد كه گناه و خطيئه او از نامه عملش محو مى‌شود. اگر در مسافرت بميرد ملائكه نازل ميشوند و جنازهاش را غسل ميدهند و درى از بهشت بروى او باز خواهد شد. روح و ريحان بهشت نصيب او مى‌شود تا آن روزى كه محشور گردد. اگر بسلامت باز گردد در رزق و روزى بروى وى باز خواهد شد. در عوض هر يك درهمى كه در راه زيارت امام حسين مصرف كند مبلغ ده هزار درهم برايش داده مى‌شود و آنها ذخيره وى قرار داده ميشوند. هنگامى كه محشور شود به او گفته مى‌شود: در عوض هر يك درهم ده هزار درهم بتو عطا شده است. خداى مهربان نظر مرحمت بتو افكنده و اين پولها را برايت ذخيره نموده است.[۲۰]
امام باقر(ع) می فرماید: شیعیان ما را به زیارت قبر حسین امر کنید. زیارت قبر حسین، روزی را زیاد و بلاهای سخت را دفع می کند.[۲۱]
امام صادق علیه السلام می فرماید: حسين(ع) را زيارت كنيد اگر چه سالی یکبار؛ زيرا هر كس به زيارتش رود در حالى كه حق آن حضرت را بشناسد و منكر نباشد(یعنی قبول امامت و واجب الطاعة بودن)، عوضی کمتر از بهشت ندارد، و روزى و رزقش وسعت پيدا مى كند، و در همين عالم خداوند متعال در ازاى زيارتش به او در دنيا فرح و سرور مى دهد. چهار هزار فرشته در اطراف قبر حضرت حسین بن علی علیهما السّلام بوده که جملگی بر آن جناب می گریند، هیچ وداع کننده ای با قبر آن حضرت وداع نکرده مگر آنکه این فرشتگان مشایعتش می کنند و مریض نمی شود مگر آنکه عبادتش کرده و نمی میرد مگر آنکه ایشان بر جنازه اش نماز خوانده و از خدا طلب آمرزش برایش می کنند.
عَنْ سَعْدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنِ ابْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ صَبَّاحٍ الْحَذَّاءِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ زُورُوا الْحُسَيْنَ وَ لَوْ كُلَّ سَنَةٍ فَإِنَّ كُلَّ مَنْ أَتَاهُ عَارِفاً بِحَقِّهِ غَيْرَ جَاحِدٍ لَمْ يَكُنْ لَهُ عِوَضٌ غَيْرَ الْجَنَّةِ وَ رُزِقَ رِزْقاً وَاسِعاً وَ أَتَاهُ اللَّهُ بِفَرَجٍ عَاجِلٍ إِنَّ اللَّهَ وَكَّلَ بِقَبْرِ الْحُسَيْنِ أَرْبَعَةَ آلَافِ مَلَكٍ كُلُّهُمْ يَبْكُونَهُ وَ يُشَيِّعُونَ مَنْ زَارَهُ إِلَى أَهْلِهِ فَإِنْ مَرِضَ عَادُوهُ وَ إِنْ مَاتَ حَضَرُوا جَنَازَتَهُ بِالاسْتِغْفَارِ لَهُ وَ التَّرَحُّمِ عَلَيْهِ.[۲۲]
تا چه زمانی نفقه فرزند بر عهده پدر است؟
نفقه اولاد بر عهده پدر است.[۲۳] پرداخت نفقه فرزند که به طور عمده شامل مسکن، لباس، خوراک و نیازهای درمانی است، به عهده پدر است. پرداخت نفقه فرزند فقط تا رسیدن به سن رشد نیست،[۲۴] بلکه پس از آن هم طبق ماده ۱۱۹۷ قانون مدنی، اگر فرزند منبع مالی نداشت و نتوانست معیشت خود را فراهم کند، پدر ملزم به تأمین مخارج فرزند کبیر هستند.
نتیجه گیری: طبق روایات معصومین علیهم السلام، به طور مؤکد سفارش شده ایم تا به زیارت امام حسین (علیه السلام) علی الخصوص در روز اربعین مشرف شویم حتی اگر مسیر و مقدمات سفر خطرناک باشد. رفتن به زیارت امام حسین برکات زیادی دارد. از جمله این برکات وسعت رزق است که هر کس هر مقدار که برای این سفر معنوی هزینه کند چندین برابر آن به وی عطاء خواهد شد. از سوی دیگر یکی از وظایف پدر کمک کردن به فرزند خود برای تهیه مسکن است. اگر پدرتان در این خصوص قبلا به برادرتان کمک کرده اند، به نظر شایسته می آید که از حیث اخلاقی فرزندان هم کمک کنند تا والدین خود به زیارت سرور و سالار شهیدان اباعبدالله الحسین (ع) بروند. چون با رفتن به زیارت امام شهیدان خداوند متعال به ایشان برکت خواهد داد.
اگر برادرتان در شرایط سخت و بحرانی قرار دارد که خود نیز تمام سعیش را برای برطرف نمودن مشکل مالی اش انجام داده اما حل این مشکل بدون کمک پدرتان مقدور نیست، در این شرایط اگر هزینه این سفر معنوی می تواند باعث صاحب خانه شدن ایشان شود، توصیه ما نیز کمک کردن به برادرتان می باشد. اما به این معنا نیست که ثواب این کمک کردن چندین برابر زیارت اربعین امام حسین (علیه السلام) باشد!
برای آگاهی بیشتر پاسخ های زیر را مطالعه فرمایید:
نمایه: آداب و اعمال ماه صفر، نحوست و رفع آن، پاسخ شماره ۱۵۹٫
نمایه: زندگی نامه امام حسین علیه السلام از ولادت تا شهادت، پاسخ شماره ۱۴۴٫
[۱] . حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۴۲۸- ۴۴۲.
[۲] . حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۴۵۸.
[۳] . حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۴۵۹- ۴۷۹.
[۴] . ابن‌قولویه قمی، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، ص۱۲۶-۱۲۷.
[۵] . مستند الشیعه ج۱۱، ص۹۰.
[۶] . قاضی طباطبایی، تحقیق درباره اول اربعین حضرت سیدالشهدا(ع)، ۱۳۶۸ش، ص۱-۲.
[۷] . علامه مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۱۰۱، ص۱۰۶؛ شیخ مفید، محمد بن محمد، المزار، ص۵۳؛ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۴۷۸، ح۱۹۶۴۳.
[۸] . شیخ مفید، محمد بن محمد، المزار، ص۵۲.
[۹] . شیخ طوسی، محمد بن حسن، تهذیب الاحکام، ج۶، ص۵۲، باب ۱۶ باب فضل زیارته.
[۱۰] . ر. ک: پاسخ شماره ۱۵۹ (نمایه: آداب و اعمال ماه صفر، نحوست و رفع آن).
[۱۱] . علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۱، ص۳۳۱؛ حر عاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ج۱۴، ص۴۷۸، ح۱۹۶۴۴.
[۱۲] . قمی، شیخ عباس، مفاتیح الجنان، زیارت اربعین.
[۱۳] . بحار الأنوار ج ۹۸ ص ۳۲۹ به نقل از مصباح الزائر ابن طاوس.
[۱۴] . قمی، شیخ عباس، منتهی الامال، ج۱، حوادث اربعین؛ قمی، شیخ عباس، نفس المهموم، ص۳۲۲؛ علامه مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۱۰۱، ص۱۹۵.
[۱۵] . ابن طاووس، الملهوف علی قتلی الطفوف، ۱۴۱۴ق، ص۲۲۵
[۱۶] . نوری، لؤلؤ و مرجان، ۱۳۸۸ش، ص۲۰۸-۲۰۹
[۱۷] . قمی، منتهی الآمال، ۱۳۷۲ش، ص۵۲۴-۵۲۵.
[۱۸] . نک: سبحانی‌نیا، «تحقیقی درباره اربعین حسینی»؛ رنجبر، «پژوهشی در اربعین حسینی»، ۱۳۸۴ش، ص۱۶۸-۱۷۲.
[۱۹] . اقبال ص ۵۸۹ چاپ سنگى افست؛ رسائل و مسائل (للنراقي)، ج۲، ص ۱۲-۱۳٫
[۲۰] . زندگانى حضرت امام حسين عليه السلام ( ترجمه [جلد ۴۵ بحار الأنوار)، ص: ۲۱۱٫
[۲۱] . تهذیب، ج۶، ص۴۵ و ۴۲.
[۲۲] . بحارالانوار، ج ۹۸، ص ۲، ح ۳٫
[۲۳] . تحریرالوسیله امام خمینی، ج ۳، ص ۵۷۳؛ حقوق مدنی (طاهری)، ج ۳، ص ۳۶۱٫
[۲۴] . امام خمینی(ره)،تحریر الوسیله ،ج۲،القول فی نفقةالاقارب.