سؤال ۲۲۵: حکم استفاده از قرص جلوگیری حیض جهت روزه رمضان را بیان فرمایید؟ آیا روزه و نماز صحیح خواهد بود؟ اگر با وجود استفاده از قرص، در زمان عادت ماهانه لکه‌هایی دیده شود چه حکمی دارد؟
پاسخ ۲۲۵: از آنجا که خوردن قرصهاى جلوگيرى از مسائل مستحدثه و جديد است، و اثرى از آن در كلمات فقهاى پيشين ديده نمى‌شود، بدين جهت ابتدا به سراغ دليل مسأله مى‌رويم، تا از ادلّۀ عامّه حكم مسأله را روشن سازيم و سپس پاسخ مراجع عظام تقلید را در این خصوص ذکر می کنیم.
حكم تكليفى خوردن قرص جلوگيری
استفاده از قرص جلوگیری حیض از قبيل شبهات حكميّۀ تحريميّه است، كه اصالة البراءة در آن جارى است، زيرا اوّلا شك داريم كه آيا اين كار حرام است، يا جايز؟ پس شبهۀ تحريميّه است. و ثانيا شك در حكم مسأله است، نه در موضوع آن، بنابراين شبهه حكميّه است، نه موضوعيّه؛ و در علم اصول ثابت است كه در شبهات حكميّه تحريميّه، اصل برائت جارى است. و به عبارت ديگر «رفع عن امّتي … ما لا يعلمون»[۱] و «النّاس في سعة ما لم يعلموا»[۲] و امثال آن، شامل بحث ما مى‌شود، و همان گونه كه در علم اصول ثابت كرده‌ايم[۳] حديث «رفع» شامل احكام تكليفيّه نيز مى‌گردد، و اختصاص به احكام وضعى ندارد.
نتيجه اين كه دليلى بر عدم جواز خوردن قرصهاى جلوگيرى از عادت ماهيانه نداريم. آرى، اگر مصرف اين قرصها ضرر عمده‌اى (نه ضررهاى جزئى)[۴] داشته باشد جايز نيست، همان گونه كه اگر سيگار و مانند آن هم ضرر عمده داشته باشد (كه دارد) و به نظر اهل خبره ضرر عمدۀ آن ثابت شود (كه شده است) مصرف آن نيز غير مشروع است. و دليل اين استثنا حكم عقل است. عقل هر انسانى حكم مى‌كند كه استفاده از چيزهايى كه ضرر عمده دارد جايز نيست، و هر آن چه كه مورد حكم عقل سليم قرار گيرد، شرع نيز بدان حكم مى‌كند.
اهل خبره در این خصوص مى‌گويند: «اگر به مقدار كم مصرف شود، ضرر مهمّى نخواهد داشت». و تحقيق از ضررهاى احتمالى قرصها نیز لازم نیست. مگر در جايى كه احتمال قابل ملاحظه‌اى وجود داشته باشد. البته ممکن است سؤالی پیش آید که آيا اين كار تغيير (ما خلق الله)[۵] كه در قرآن نكوهش شده، نيست؟ پاسخ اینکه اگر تغيير ما خلق اللّه را به اين وسعت بگيريم، گرفتن ناخن، كوتاه كردن موهاى سر و صورت، برطرف كردن موهاى زايد صورت زنان، از بين بردن موهاى زايد بدن، كشيدن دندان فاسد و مانند آن، همۀ اينها، تغيير ما خلق اللّه خواهد بود! هيچ كس چنين معنايى براى تغيير ما خلق اللّه قائل نشده است. منظور از تغيير «ما خلق اللّه» تغيير فطرت توحيد و تبديل آن به شرك است؛ كه در تفاسير و روايات اسلامى آمده است[۶].
حكم وضعى خوردن قرص جلوگيرى
هرگاه زنى از قرصهاى جلوگيرى استفاده كرد، و در ايّام عادت ماهيانه خون قطع شد، عبادتهايى كه در اين زمان انجام مى‌دهد صحيح و مجزى است. و هيچ مانعى از صحّت نيست. دليل عمدۀ اين مسأله آن است كه احكام حائض تدور مدار الطهر و الحيض (یعنی بر محور دو عنوان حيض و پاكى از حيض دور مى‌زند) هر زمان كه عنوان حائض بر زن صادق باشد عبادت بر او حرام مى‌شود، آميزش مجاز نخواهد بود، دخول در حرم ائمّه و مساجد حرام مى‌گردد، و ساير احكام نيز مترتّب مى‌شود، و اگر اين عنوان صدق نكند، به هر سبب كه باشد، تمام اين امور جايز مى‌شود.در بحث مذكور عرفا به چنين زنى حائض نمى‌گويند؛ بلكه او را طاهر مى‌دانند، عينا مثل شخصى كه به وسيله‌اى از خروج منى جلوگيرى مى‌كند، كه غسل جنابت بر او واجب نمى‌شود. نتيجه اين كه اطلاقات آيات و روايات شامل چنين زنى نمى‌شود، و احكام طاهر را دارد.
آيا آيۀ شريفۀ فَاعْتَزِلُوا النِّسٰاءَ فِي الْمَحِيضِ[۷] شامل چنين زنى مى‌شود؟ و از سوى ديگر آيا آيۀ شريفۀ وَ لٰا تَقْرَبُوهُنَّ حَتّٰى يَطْهُرْنَ[۸] شامل چنين زنانى مى‌گردد؟ به يقين شامل نمى‌شود؛ چون مدار بر «حيض» و «طهر» است. اطلاق روايات نيز همين مطلب را ثابت مى‌كند. در اين روايات مدار بر رؤيت دم و نديدن آن است.
مثلا در روايتى از امام صادق عليه السّلام مى‌خوانيم:… و إذا رأت الطّهر صلّت[۹]. و يا در روايت ديگرى مى‌خوانيم: اىّ ساعة رأت المرأة الدّم تفطر[۱۰]. بنابراين حكم تابع ديدن و نديدن خون است. هرگاه زن به هر علّتى خون نبيند، تمام عباداتى كه بر او واجب است را بايد انجام دهد و صحيح است.
حكم عوارض جانبى
گاهى از اوقات قرصهاى جلوگيرى از عادت ماهيانه، بنا بر عللى قدرت جلوگيرى كامل را ندارد و مصرف‌كننده، هر چند جلوى خونريزى كامل را به وسيلۀ اين قرصها مى‌گيرد، امّا لكه‌هايى مى‌بيند.
يكى از شرايط خون «عادت» طبق روايات اين است كه سه روز كامل استمرار داشته باشد، و خون قطع نشود، و از آنجا كه در محلّ بحث اين شرط حاصل نيست، و خون استمرار ندارد، حيض محسوب نمى‌شود. بنابراين بايد احكام استحاضه را بر آن جارى كند و چون مقدار زيادى نيست، احكام استحاضۀ قليله را دارد، كه براى هر نماز يك وضو كافى است. نتیجه اینکه زن پس از انجام آن بايد عبادات خويش را انجام دهد، و مجزى خواهد بود. ان شاء اللّه.[۱۱]
پاسخ مراجع عظام تقلید
حضرت آیت الله العظمی خامنه ای: جلوگيرى از عادت ماهيانه به وسيلۀ دارو به خاطر روزۀ ماه رمضان اشکالی ندارد.[۱۲] اما چنانچه ضرر مرض‌آور داشته باشد جايز نيست.[۱۳]
حضرت آیت الله العظمی مکارم: مى‌تواند، و اعمال او اشكالى ندارد.[۱۴]
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی: اگر عادت نشوند روزۀ آنها صحيح است.[۱۵]
حضرت آیت الله العظمی سیستانی: مانعی ندارد.[۱۶]
حضرت آیت الله العظمی تبریزی (ره): باسمه تعالى؛ در صورتى كه خوف ضرر مهمّى باشد، جايز نيست، و الّا جايز است؛ و در هر حال اگر خون بعد از خارج شدن لااقل تا سه روز و لو در باطن ادامه پيدا نكند، حكم استحاضه را دارد و با جلوگيرى از عادت، نماز و روزه صحيح است؛ و در صورت تحقق حيض در اثر مصرف دارو، حكم حيض مترتب مى‌شود، و الله العالم.[۱۷]
حضرت آیت الله العظمی منتظری (ره): اگر ضرر نداشته باشد مصرف آن اشكال ندارد و اگر ضرر داشته باشد بايد مصرف نكند ولى در صورت مصرف كردن آن مادامى‌كه حائض «۱» نشده بايد روزه بگيرد و روزه‌اش صحيح است.[۱۸]
برای آگاهی بیشتر پاسخهای زیر را مطالعه فرمایید:
نمایه: آنچه بر حائض حرام، مکروه و مستحب است، پاسخ شماره ۱۷۹٫
نمایه: لمس خطوط قرآن و اسماء متبرکه بدون وضو، پاسخ شماره ۳۱٫
نمایه: چیزهایی که روزه را باطل می کند / آنچه که برای روزه دار مکروه است، پاسخ شماره ۳۷٫
[۱] . وسائل الشيعة، جلد ۱۱، ابواب جهاد النفس، باب ۵۶، حديث ۱ و ۲ و ۳٫
[۲] . انوار الاصول، جلد ۳، صفحۀ ۵۰٫
[۳] . مشروح مباحث مربوط به حديث رفع را در كتاب انوار الاصول، جلد ۳، صفحۀ ۳۵ به بعد، مطالعه فرماييد.
[۴] . ضررهاى جزئى ملاك نيست، وگرنه بسيارى از چيزهايى كه ما مصرف مى‌كنيم ضرر جزئى دارد؛ مانند بسيارى از شيرينيها، چربيها، غذاهايى كه موادّ شيميايى دارد، و حتّى غذاهاى بسيار داغ و شبيه آن.
[۵] . سورۀ نساء، آيۀ ۱۱۹٫
[۶] . تفسير نمونه، جلد ۴، صفحۀ ۱۳۸ و ۱۳۹٫
[۷] . سورۀ بقره، آيۀ ۲۲۲٫
[۸] . همان.
[۹] . وسائل الشيعة، جلد ۲، ابواب الحيض، باب ۶، حديث ۱٫
[۱۰] . همان، باب ۵۰، حديث ۳٫
[۱۱] . با اندکی ویرایش: حيله‌هاى شرعى و چاره‌جوئى‌هاى صحيح، مکارم شیرازی، ص ۴۹-۵۶٫
[۱۲] . توضیح المسائل (محشی – امام خمینی)، ج ۱، ص ۳۰۸، مسأله ۲۱۹؛ اجوبة الاستفتاءات (فارسی)، ص ۴۲، مسأله ۲۱۹٫
[۱۳] . همان، ج ۲، ص ۹۱۲، مسائل متفرقه، مسأله ۷٫
[۱۴] . احکام بانوان (مکارم)، ص ۵۲، مسأله ۱۰۴٫
[۱۵] . جامع الاحکام (صافی)، ج ۱، ص ۱۴۳، مسأله ۵۱۲٫
[۱۶] . پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی سیستانی، پرسش و پاسخ، روزه.
[۱۷] . استفتاءات جدید (تبریزی)، ج ۱، ص ۵۸، مسأله ۲۵۹٫
[۱۸] . رساله استفتاءات (منتظری)، ج ۱، ص ۵۶، مسأله ۱۶۰٫