سؤال ۱۸۹: حکم شرعی استفاده از ژلاتین خوک یا گاو که شک در ذبح شرعی شدن آن یا استحاله اجزاء آن داریم را بیان فرمایید؟ در صورتی که در ترکیب آدامس ژلاتین خوک بکار رفته باشد آیا خوردن آن حرام و نجس است؟
پاسخ ۱۸۹: طبق مکتب اهل بیت (علیهم السلام)، چیزی نجس است که یقین به نجاست آن باشد؛[۱] ولی اگر نسبت به نجاست چیزی شک داشته باشیم آن چیز پاک است.[۲] بنابراین در صورت داشتن شک در این مورد، حکم به طهارت آن می شود و می توان از آن استفاده نمود.
اگر بدانیم که ژلاتین از حیوان خوک استفاده شده اما شک داشته باشیم که اجزاء آن استحاله شده یا خیر، حکم به نجاست آن داده می شود. همچنین در صوتیکه از حیوانات حلال گوشت استفاده شده اما یقین به عدم ذبح شرعی آن داریم، ژلاتین مورد نظر نجس و غیر قابل استفاده است مگر در موارد ضرورت. در غیر این صورت پاک و قابل استفاده است.
ضمیمه: پاسخ دریافتی از دفاتر مراجع عظام تقلید در مورد این سؤال به شرح زیر است:
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی):
اگر یقین به وجود ترکیبات خوک در آن داشته باشید استفاده از آن جایز نیست.
دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مدظله العالی):
از مواد آن، اطلاعی ندارم. به طور کلی اگر چیزی که شرعاً نجس حساب می شود در آن نباشد، اشکال ندارد. و اگر شک داشته باشید، محکوم به طهارت است.[۳]
گفتنی است ژلاتین ماده‌ای جامد نیمه شفاف، بی‌رنگ، ترد و کمابیش بی‌مزه است که از کلاژن درون پوست و استخوان جانوران به‌دست می‌آید. این ماده معمولاً به‌عنوان عامل ژله ای‌کننده در صنایع غذایی، داروسازی، عکاسی و لوازم آرایشی و بهداشتی به‌کار می‌رود. مواد حاوی ژلاتین یا چیزهایی با عملکرد مشابه این ماده، ژلاتینی نامیده می‌شوند. ژلاتین یک گونه تغییرناپذیر هیدرولیز شده از کلاژن است و به‌عنوان یک ماده خوراکی طبقه‌بندی شده‌است. ژلاتین در ساخت برخی آبنبات‌های چسبناک و نیز فراورده‌هایی مانند ژله، مارشمالو (marshmallow) و برخی ماستهای کم‌چرب به‌کار برده می‌شود.
حلال یا حرام بودن آن بستگی به حلال یا حرام بودن آن اجزایی دارد که در تهیه ژلاتین از آن استفاده می شود. اگر از اجزای خوک (که اجزاء آن استحاله نشده) و یا حیوانی بود که ذبح شرعی نشده بود؛ ژلاتین به دست آمده نجس و خوردن آن در قالب پاستیل، ژله و مانند آن حرام خواهد بود.
فتوای مراجع عظام تقلید در خصوص ژلاتین تهیه شده از اجزاء خوک
حضرت آیت الله العظمی تبریزی (ره): چنانچه استفاده از اجزاى خوك در تهيۀ محصول مشكوك باشد، حكم به طهارت آن مى‌شود؛ و اگر محرز شود كه از اجزاء خوك در تهيۀ محصول استفاده شده و شك در آن باشد كه آن اجزاء استحاله شده يا نه، حكم به نجاست آن محصول مى‌شود، و الله العالم.[۴]
نکته: استحاله اين است كه حقيقت شى‌ء عوض شود و در نظر عرف چيز ديگرى حساب شود، مثل بدن انسان كه مبدّل به خاكستر شود.
حضرت آیت الله العظمی بهجت (ره): آن چه از استخوان خوك باشد، نجس است و آن چه از استخوان گاو است، نيز اگر از كشور غير اسلامى آمده نجس است.[۵] ولى در مورد گاو كه ذبح شرعى شده باشد، جايز است.[۶]
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی: در موارد مشكوك كه نمى‌دانيم از چه مادّه‌اى گرفته شده حكم حليّت و طهارت است، و فحص و جستجو لازم نيست.[۷]
برای آگاهی بیشتر پاسخ زیر را مطالعه فرمایید:
نمایه: حکم ترکیبات الکل یا ژلاتین در مواد غذایی، پاسخ شماره ۳۲٫
[۱] رساله مراجع، ج۱، ص ۸۵، مسئله ۱۲۱٫
[۲] رساله مراجع، ج۱، ص ۸۷، مسئله ۱۲۳٫
[۳] . استفتاء از دفاتر معظم له.
[۴] . استفتاءات جديد (تبريزى)، ج۱، ص ۲۵۰-۲۵۱، مسأله ۱۱۷۶٫
[۵] . استفتاءات (بهجت)، ج ۱، ص ۱۰۴، مسأله ۳۴۵٫
[۶] . همان، ج ۴، ص ۳۸۳، مسأله ۵۹۰۶٫
[۷] . احکام پزشکی (مکارم)، ص ۱۸۳، مسأله ۴۷۵٫