سؤال ۲۰۷: آیا یک زن می تواند گوشی موبایل شوهرش را بدون رضایتش چک کند؟ لطفا حکم شرعی چک کردن گوشی همسر بدون رضایت را با استناد به آیات و روایات بیان فرمایید.
پاسخ ۲۰۷: خداوند متعال در قرآن می فرماید: “يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثِيراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْمٌ وَ لا تَجَسَّسُوا …” یعنی اى كسانى كه ايمان آوردهايد! از بسيارى از گمانها بپرهيزيد، چرا كه بعضى از گمانها گناه است؛ و هرگز (در كار ديگران) تجسّس نكنيد.[۱]
سفارش قرآن به داشتن حسن ظن
مراد از ظنى كه در اين آيه مسلمين مامور به اجتناب از آن شده‌اند، ظن سوء است، و گر نه ظن خير كه بسيار خوب است، و به آن سفارش هم شده، هم چنان كه از آيه “لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَيْراً” -یعنی چرا مؤمنين و مؤمنات وقتى تهمتها را مىشنوند به يكديگر حسن ظن نمىورزند-[۲] هم استفاده مىشود.
علاوه بر این، مراد از” اجتناب از ظن” اجتناب از خود ظن نيست، چون ظن، خود نوعى ادراك نفسانى است، و در دل باز است، ناگهان ظنى در آن وارد مىشود و آدمى نمىتواند براى نفس و دل خود درى بسازد، تا از ورود ظن بد جلوگيرى كند، پس نهى كردن از خود ظن صحيح نيست. پس منظور آيه مورد بحث نهى از پذيرفتن ظن بد است، مىخواهد بفرمايد: اگر در باره كسى ظن بدى به دلت وارد شد آن را نپذير و به آن ترتيب اثر مده.
ظن به تنهایی چه خوب چه بد گناه نیست
و بنا بر اين، پس اينكه فرمود بعضى از ظنها گناه است، باز خود ظن را نمىگويد، (چون ظن به تنهايى چه خوبش و چه بدش گناه نيست، براى اينكه گفتيم اختيارى نيست)، بلكه ترتيب اثر دادن به آن است كه در بعضى موارد گناه است، (مثل اينكه نزد تو از كسى بدگويى كنند، و تو دچار سوء ظن به او شوى و اين سوء ظن را بپذيرى، و در مقام ترتيب اثر دادن بر آمده او را توهين كنى، و يا همان نسبت را كه شنيدهاى به او بدهى و يا اثر عملى ديگرى بر مظنهات بار كنى كه همه اينها آثارى است بد و گناه و حرام).
تفاوت تجسس و تحسس
در بخش دیگری از این آیه خداوند متعال از تجسس عيوب ديگران ما را نهی کرده می فرماید: وَ لا تَجَسَّسُوا. كلمه” تجسس”- با جيم- به معناى پىگيرى و تفحص از امور مردم است، امورى كه مردم عنايت دارند پنهان بماند و تو آنها را پىگيرى كنى تا خبردار شوى.
اما كلمه” تحسس”- با حاء بى نقطه- نيز همين معنا را مىدهد، با اين تفاوت كه تجسس- با جيم- در شر استعمال مىشود، و تحسس- با حاء- در خير به كار مىرود، و به همين جهت بعضى[۳] گفتهاند: معناى آيه اين است كه: دنبال عيوب مسلمانان را نگيريد، و در اين مقام بر نياييد كه امورى را كه صاحبانش مىخواهند پوشيده بماند تو آنها را فاش سازى.[۴]
دوری از اسباب بدگمانی
همانطور که آیات و روایات ما را به نداشتن سوء ظن توصیه می کند، اما بایستی از اسباب بدگمانی دوری کرد. برخی از این اسباب به شرح زیر می باشد:
قرار گرفتن در جایگاه تهمت: امام علی (علیه السلام) می فرماید: مَن وَضَعَ نَفسَهُ مواضع التّهمه فلا یلومنَّ مَن اَساءَ الظّنّ به. کسی که خود را در موضع تهمت قرار دهد، نباید کسی را که به او گمان بد برده است، نکوهش کند.[۵] اگر زن یا شوهر مدعی آن هستند که مرتکب خلافی نمی شوند نباید خود را در موضع تهمت قرار دهند. زیاد کار کردن با گوشی آن هم در زمانی که زن یا شوهر بایستی در خدمت خانواده باشد می تواند از جمله این موارد باشد.
ناامنی روانی: امام علی (علیه السلام) می فرماید: من لم یحسن ظنّه استوحش من کلّ احد. کسی که گمانش نیکو نباشد و به دیگران بدگمان باشد، از هر کس وحشت می‌کند.[۶] بنابراین زمانی که زن و شوهر نسبت به یکدیگر گمان بد می برند، احساس ترس و وحشت از زندگی کردن با شریک زندگی خود پیدا می کنند و این زندگی را بر هر یک از آنها بسیار سخت و دشوار می کند.
خائن دانستن انسان های خوب: امام علی (علیه السلام) می فرماید: من ساءت ظنونه اعتقد الخیانه بمن لا یخونه. کسی که بدگمان است، کسی را که خائن نیست، خائن می‌پندارد.[۷] این روایت به ما می گوید اگر زن و شوهر نسبت به یکدیگر سوء ظن داشته باشند ولو اینکه زن یا شوهر هیچ عمل خلافی هم انجام نمی دهد اما بدگمانی باعث می شود که وی از دید شخص مقابل خائن شمرده شود. و این یعنی سلب اعتماد و از بین رفتن یک رابطه مناسب!
عدم اعتماد متقابل: امیر مؤمنان علی (علیه السلام) می فرماید: بدترین مردم، کسى است که به سبب بدگمانىاش، به مردم اعتماد نمىکند و کسى هم به سبب بدى کردارش به او اعتماد نمى کند.[۸] بنابراین برای یک زن و شوهر شایسته است بدگمانی را از خود دور کنند تا بدین بواسطه دچار بی اعتمادی نسبت به یکدیگر نشوند.
راه های مقابله با بدگمانی
علاوه بر آنکه انسان بایستی با مراجعه به آیات و روایات از بدگمانی دوری کرد و نفس خود را در این خصوص اصلاح نمود می بایستی به برخی توصیه های دیگر که در کلام معصومین علیهم السلام وارد شده است، عمل نماید. برخی از این موارد به شرح زیر می باشند.
حمل بر صحت نمودن کار مؤمن: همانگونه که در روایات و آیات توصیه اکید شده است که انسان از بدگمانی نسبت به دیگران دوری کند بایستی بعنوان یک مسلمان کارهای دیگران علی الخصوص همسر خود را حمل بر صحت نمود. خداوند متعال می فرماید: “لَوْ لا إِذْ سَمِعْتُمُوهُ ظَنَّ الْمُؤْمِنُونَ وَ الْمُؤْمِناتُ بِأَنْفُسِهِمْ خَيْراً” -یعنی چرا مؤمنين و مؤمنات وقتى تهمتها را مىشنوند به يكديگر حسن ظن نمىورزند-[۹] امام علی (علیه السلام) نیز می فرماید: کار برادر (دینى) خود را به بهترین وجه آن قرار بده؛ تا این که کارى کند که راه توجیه را بر تو ببندد و هیچ گاه به سخنى که از (دهان) برادرت بیرون مى آید، گمان بد مبر در صورتى که براى آن سخن، تفسیر نیکویى مى یابى.[۱۰]
پرهیز از شتابزدگى: پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می فرماید: هر گاه گمان «بد» بردى، آن را مطلبى ثابت و محقق نگیر و زود قضاوت نکن.[۱۱]
تلفن همراه جزو حریم خصوصی است
از سوی دیگر تلفن همراه، جزو حریم خصوصی افراد بوده و تصرف در آن بدون رضایت مالکش، جایز نمی باشد. همچنین ظن و گمان صرف نمی تواند مجوزی برای تجسس در حریم خصوصی دیگران باشد. اما در فرض خوف معصیت مهم می توان همان بخش از برنامه گوشی را بررسی کرد.
دیدگاه قانون در مورد چک کردن گوشی دیگران بدون رضایت
طبق ماده۷۲۹ قانون جرایم رایانه ای، هرکس به طور غیرمجاز به داده ها یا سامانه های رایانه ای یا مخابراتی که به وسیله تدابیر امنیتی حفاظت شده است دسترسی یابد، به حبس از نود و یک روز تا یک سال یا جزای نقدی از پنج میلیون (۵.۰۰۰.۰۰۰) ریال تا بیست میلیون (۲۰.۰۰۰.۰۰۰) ریال یا هر دو مجازات محکوم خواهدشد.[۱۲]
دیدگاه روانشناسی
مشخصه افرادی که مبتلا به اختلال شخصیت بدگمانی هستند، پارانوئید (Paranoid personality disorder PPD)، شکاکیت و بی اعتمادی به همه افراد است. یکی از راه هایی که می توان به این افراد کمکشان کرد این است که بفهمند که وقتی با بی‌اعتمادی به کسی نگاه می‌کنند، همه چیز مشکوک به نظر خواهد رسید. حتی اگر ایمیل‌های خودمان را مشکوکانه چک کنیم، بالاخره یک ایمیل مشکوک پیدا خواهیم کرد. اگر به دنبال پیدا کردن سند و مدرک برای شیطنت همسرتان هستید، مطمئناً آن را خواهید یافت.
اگر کسی بخاطر اینکه همسرش قبلاً به او خیانت کرده است، مدام او را چک کند، غلبه بر شکسته شدن اعتمادش کار بسیار سختی است. فردی که خیانت کرده است باید بداند که او مسئول به وجود آمدن این پارانوئید و شکاکیت است و به همین دلیل نمی‌توانند به چک کردن‌های مداوم همسرش اعتراض کنند. وی بایستی زمینه ایجاد مجدد اعتماد را برای همسرش بوجود بیاورد.
متاسفانه بعضی وقت‌ها هم مردها یا زن هایی کاملاً وفادار را دیده‌ایم که فقط بخاطر اینکه همسرشان بی‌اندازه آنها را متهم به خیانت کرده اند، دست به خیانت زده‌اند. شاید آنها به نقطه‌ای رسیده‌اند وقتی اینقدر باید برای کاری که نکرده‌اند متهم شوند، پس بهتر آن است که آن کار را انجام دهند. لذا توصیه می شود که زن و شوهر از بدگمانی نسبت به یکدیگر پرهیز کرده و در صورت ایجاد بدگمانی زمینه ایجاد مجدد اعتماد متقابل را به نحو شایسته فراهم نمود تا شاهد از بین رفتن کانون گرم خانواده نباشیم.
ضمیمه: نظر مراجع عظام تقلید در خصوص چک کردن گوشی همسر بدون رضایت به این شرح است.
حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی: تصرف در اموال دیگری و تجسس در عیوب دیگری جایز نیست، مگر در فرض خوف معصیت مهم یا معرضیت نوعیه برای معصیت مهم.
حضرت آیت الله العظمی سیستانی: جایز نیست.
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی: تصرف بوده و بدون رضایت صاحب آن جایز نیست.[۱۳]
نتیجه گیری: طبق آیات و روایات بایستی از داشتن سوء ظن به یکدیگر خودداری کرد. سوء ظن آثار مخربی دارد که می تواند زندگی فرد را دچار مشکلات بسیار زیادی کند. عدم اعتماد متقابل، ناامنی روانی، خائن دانستن انسانهای خوب و قرار دادن خویش در موضع تهمت از جمله آثار بدگمانی است. بایستی با اتکاء به آیات و روایات از این کردار بد دوری نمود و برای داشتن یک زندگی ایده آل نسبت به یکدیگر حسن ظن داشت و بجای تجسس در کارهای دیگران در پی رفع عیوب خود بود. حمل نمودن کار مسلمان بر درستی و پرهیز از شتابزدگی نیز از جمله راه های مقابله با بدگمانی است. اما اگر هر یک از زن و شوهر گمان قوی به خوف گناه مهم برایشان بوجود آمد یعنی گمان قوی به این مطلب ببرد که اگر گوشی وی را بررسی نکند شریک زندگی اش به طور حتم مرتکب آن گناه خواهد شد، در آن صورت می توان برای جلوگیری از ارتکاب به این گناه مهم گوشی شریک زندگی خود را بررسی نمود. در غیر این صورت گوشی موبایل از جمله حریم خصوصی افراد است که ورود به آن تنها با رضایت صاحب گوشی جایز خواهد بود. و چک کردن بدون رضایت چه به لحاظ قانون و چه به لحاظ شرع جایز نخواهد بود.
برای آگاهی بیشتر پاسخهای زیر را مطالعه فرمایید:
نمایه: ناشزه: زن و حدود اطاعت از شوهر، پاسخ شماره ۶۴٫
نمایه: حکم شرعی برداشتن پول از جیب شوهر بدون رضایت، پاسخ شماره ۲۰۶٫
[۱] . سوره حجرات، آیه ۱۲٫
[۲] . سوره نور، آيه ۱۲٫
[۳] . مجمع البيان، ج ۹، ص ۱۳۷٫
[۴] . ترجمه تفسیر المیزان، ج ۱۸، ص ۴۸۳-۴۸۴٫
[۵] . نهج البلاغه، حکمت ۱۵۹.
[۶] . غرر الحکم و درر الکلم، ص ۲۵۴٫
[۷] . همان، ص ۲۶۴٫
[۸] . همان، ص ۲۶۳٫
[۹] . سوره نور، آيه ۱۲٫
[۱۰] . بحار الأنوار، ج ۷۲، ص ۱۹۶٫
[۱۱] . همان، ج ۷۴، ص ۱۵۵٫
[۱۳] . استفتاء از دفاتر معظم له.