سؤال ۴۱: لطفا زندگی نامه حضرت خدیجه کبری سلام الله علیها را با ذکر منبع شرح دهید؟
پاسخ ۴۱: خَدیجَه دختر خُوَیلِد (درگذشت ۱۰ بعثت)، مشهور به خدیجه کبری(س) و ام المؤمنین، نخستین همسر پیامبر اکرم(ص) و مادر حضرت زهرا (س). خدیجه(س) قبل از بعثت با حضرت محمد (ص) ازدواج کرد و اولین زن و به عقیده برخی نخستین کسی است که به وی ایمان آورد. خدیجه همه ثروت خود را در راه نشر اسلام به کار گرفت. پیامبر(ص) به احترام خدیجه، در طول حیات او همسری دیگر برنگزید و پس از درگذشت وی همواره از او با نیکی یاد می‌کرد.
پیامبر از خدیجه دو پسر به نام‌های قاسم و عبدالله و چهار دختر به نام‌های زینب، رقیه، ام کلثوم و فاطمه (س) داشت. بنابراین همه فرزندان پیامبر اسلام(ص) به جز ابراهیم، از خدیجه(س) بودند.
خدیجه(س) سه سال قبل از هجرت، در ۶۵ سالگی در مکه درگذشت. پیامبر او را در قبرستان معلاة به خاک سپرد.
زندگی نامه: خدیجه(س) از پدری به نام خویلد بن أسد بن عبدالعزی بن قصی القرشیه الاسدیه[۱] و مادری به نام فاطمه بنت زائده متولد شد.[۲] او حدود سه یا چهار دهه قبل از آغاز بعثت پیامبر اسلام (ص) در مکه به دنیا آمد و در همان شهر، در خانه پدرش، رشد یافت.[۳]
ازدواج با پیامبر (صلی الله علیه و آله): همه منابع تاریخی، خدیجه را اولین همسر پیامبر(ص) معرفی کرده‌اند. با این حال، زمان دقیق ازدواج این دو روشن نیست. سن پیامبر(ص) در هنگام ازدواج با خدیجه(س)، ۲۱ تا ۳۷ سال ذکر شده است.[۴]
سن خدیجه هنگام ازدواج با پیامبر: درباره سن خدیجه(س) هنگام ازدواج با پیامبر (ص)، دیدگاه‌های مختلفی از ۲۵ سال تا ۴۶ سال مطرح شده است. بسیاری سن خدیجه(س) را هنگام ازدواج با پیامبر(ص)، ۴۰ سال دانسته‌اند.[۵]
فرزندان خدیجه از پیامبر: همه فرزندان پیامبر(ص) به‌جز ابراهیم از خدیجه هستند.[۶] طبق نقل مشهور، تعداد فرزندان پیامبر و خدیجه شش فرزند بوده است،[۷] دو پسر به نام‌های قاسم و عبدالله و چهار دختر به نام‌های زینب، رقیه، ام کلثوم و فاطمه(س).[۸]
فرزندان خدیجه از ازدواج‌های قبلی: در برخی منابع گفته شده است خدیجه پیش از پیامبر(ص) دو بار ازدواج کرده بوده، و از این ازدواج‌ها، فرزندانی نیز داشته است[۹] و هند بن ابی‌هاله را پسر خدیجه از شوهر سابقش معرفی می‌کنند.[۱۰] در مقابل، برخی نیز بیان کرده‌اند خدیجه در زمان ازدواج با پیامبر دوشیزه بوده و اصلا پیش از آن ازدواج نکرده بوده است.[۱۱]
اسلام آوردن: بسیاری از منابع تاریخی، خدیجه(س) را اولین کسی می‌دانند که اسلام آورد.[۱۲] حتی برخی از منابع در این زمینه ادعای اجماع کرده‌اند.[۱۳]
جایگاه: خدیجه بانویی شریف، ثروتمند و دارای اعتبار در روزگار خود بود.[۱۴] جابر بن عبدالله انصاری در روایتی از پیامبر (ص)، سرور زنان جهان را خدیجه (س)، فاطمه (س)، مریم و آسیه معرفی نموده است.[۱۵] همچنین پیامبر (ص)، خدیجه(س) را از جمله زنان کامل در جهان[۱۶] و نیز از بهترین زنان معرفی کرده است.[۱۷] در منابع اسلامی، از خدیجه با القابی همچون طاهره، زکیه، مرضیه، صدیقه، سیده نساء قریش[۱۸]، خیرالنساء[۱۹] و بانوی بلند مرتبه[۲۰] و نیز با کنیه‌های ام المؤمنین یاد شده است.[۲۱]
وفات: بیشتر منابع تاریخی، سال وفات خدیجه(س) را دهم بعثت، یعنی ۳ سال قبل از هجرت پیامبر(ص) از مکه به مدینه ذکر کرده‌اند.[۲۲] این منابع، سن خدیجه(س) را هنگام وفات، ۶۵ سال دانسته‌اند.[۲۳] ابن عبدالبر، سن خدیجه(س) را هنگام وفات، ۶۴ سال و شش ماه ذکر می‌کند.[۲۴] برخی دیگر از منابع، سال رحلت خدیجه(س) را همان سال درگذشت ابوطالب و اندکی بعد از آن دانسته‌اند.[۲۵] ابن سعد، رحلت خدیجه(س) را ۳۵ روز بعد از وفات ابوطالب می‌داند.[۲۶] وی و برخی دیگر از مورخان، زمان رحلت خدیجه را، ماه رمضان سال دهم بعثت ذکر کرده‌اند.[۲۷] ابوطالب عموی پیامبر نیز در همین سال از دنیا رفت. پیامبر این سال را عام الحزن نامید.[۲۸]
آرامگاه: بنابر روایات اسلامی، پیامبر(ص) ابتدا با ردای خودش و سپس با ردای بهشتی، خدیجه(س) را کفن کرد و او را در قبرستان معلاة در دامنه کوه حجون که بر فراز شهر مکه است، به خاک سپرد[۲۹]. [۳۰]
[۱] . ابن اثیر جزری، أسدالغابه فی معرفة الصحابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۷۸.
[۲] . ابن عبدالبر، الاستيعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۷-۱۸.
[۳] . ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸، ص۱۱، شماره ۴۰۹۶.
[۴] . ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۵، ص۲۹۳.
[۵] . ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸ ، ص۱۷۴؛ ابن اثیر جزری، اسدالغابه فی معرفة الصحابه ، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۲۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۹۸ و ج۹، ص۴۵۹ ؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ، ۱۳۸۷ق، ج۲ ، ص۲۸۰.
[۶] . ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸ ، ص۱۷۴؛ ابن کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۲۹۴.
[۷] . همان.
[۸] . زرکلی، الاعلام، ۱۹۸۹م، ج۲، ص۳۰۲.
[۹] . ابن اثیر جزری، اسد الغابه فی معرفة الصحابه، ۱۴۰۹ق، ج ۵، ص۷۱؛ امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج ۶، ص۳۰۸- ۳۰۹.
[۱۰] . امین، اعیان الشیعه، ۱۴۰۹ق، ج ۶، ص۳۰۸- ۳۰۹.
[۱۱] . ابن شهرآشوب، این سخن را از چند تن از عالمان نقل می‌کند، نک: المناقب آل ابی طالب، قم، ج۱، ص۱۵۹؛ برای استدلال‌ها در رد فرزند داشتن حضرت خدیجه، نک: عاملی، الصحیح من سیرة النبی الاعظم(ص)، ۱۴۱۵ق، ج ۲، ص۲۰۷-۲۲۰.
[۱۲] . ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۳؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۱۷.
[۱۳] . ابن اثیر جزری، اسدالغابه فی معرفة الصحابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۷۸
[۱۴] . طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۲، ص۲۸۱.
[۱۵] . ابن کثیر، البدایة والنهایة، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۲۹.
[۱۶] . همان.
[۱۷] . مقریزی، إمتاع الأسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱۵، ص۶۰.
[۱۸] . ابن کثیر، البدایة و النهایة، ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۱۵.( ابن کثیر در نقل جریان آغاز وحی به این لقب حضرت خدیجه(س) اشاره دارد)؛ بیهقی، دلائل النبوة، ۱۴۰۵ق، مقدمه کتاب، ص۱۶.
[۱۹] . ابن اثیر جزری، أسدالغابه فی معرفة الصحابه، ۱۴۰۹ق، ج۶، ص۸۳.
[۲۰] . مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۱۰۰، ص۱۸۹.
[۲۱] . السیلاوی، الأنوار الساطعة من الغراء الطاهرة، ۱۴۲۴ق، ص۲۴.
[۲۲] . ابن سیدالناس، عیون الاثر، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۵۱؛ ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۱۷؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۴۹۳؛ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۸ ، ص۱۴.
[۲۳] . طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۴۹۳: «و توفیت قبل الهجرة بثلاث سنین، و هی یومئذ ابنة خمس و ستین سنه».
[۲۴] . ابن عبدالبر، الاستیعاب، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۱۸۱۸.
[۲۵] . طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۱۱، ص۴۹۳؛ ابن سیدالناس، عیون الاثر، ۱۴۱۴ق، ج۱، ص۱۵۱.
[۲۶] . ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۹۶.
[۲۷] . همان، ج ۸ ، ص۱۴.
[۲۸] . مقریزی، امتاع الاسماع، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۴۵.
[۲۹] . جاسر، اماکن تاریخی اسلامی در مکه مکرّمه، ۱۳۷۶ش، ص۱۱۵.
[۳۰] . اقتباس (با اندکی ویرایش) از سایت ویکی شیعه.