سؤال ۲۳۹: بفرمایید که زکات فطره را به چه کسی پرداخت کنیم؟ گفتنی است که خواهر اینجانب بدلیل بیماری قندی که دارد مقداری از یکی پاهایش قطع شده و کف پای دیگرش هم به نحوی زخم شده که هنوز درمان نشده است. شوهرش فاقد شغل و به لحاظ مالی دارای مشکلاتی فراوانی هستند. با این اوصاف آیا می توانم زکات فطره را به ایشان پرداخت کنم؟
پاسخ ۲۳۹: اگر زكات فطره را به يكى از هشت مصرفى كه براى زكات مال گفته می شود، برسانند كافى است ولى احتياط مستحبّ آن است كه فقط به فقراى شيعه بدهد.[۱]
هشت مصرف زکات
انسان مى‌تواند زكات را در هشت مورد مصرف كند:
اوّل: فقير و آن كسى است كه مخارج سال خود و عيالاتش را ندارد و كسى كه صنعت يا ملك يا سرمايه‌اى دارد كه مى‌تواند مخارج سال خود را بگذراند فقير نيست.
دوم: مسكين و آن كسى است كه از فقير سخت‌تر مى‌گذراند.
سوم: كسى كه از طرف امام عليه السلام يا نايب امام مأمور است كه زكات را جمع و نگهدارى نمايد و به حساب آن رسيدگى كند و آن را به امام عليه السلام يا نايب امام يا فقرا برساند.
چهارم: كافرهايى كه اگر زكات به آنان بدهد به دين اسلام مايل مى‌شوند، يا در جنگ به مسلمانان كمك مى‌كنند.
پنجم: خريدارى بنده‌ها و آزاد كردن آنان.
ششم: بدهكارى كه نمى‌تواند قرض خود را بدهد.
هفتم: سبيل اللّٰه، يعنى كارى كه مانند ساختن مسجد منفعت عمومى دينى دارد، يا مثل ساختن پل و اصلاح راه كه نفعش به عموم مسلمانان مى‌رسد و آنچه براى اسلام نفع داشته باشد به هر نحو كه باشد.
هشتم: ابن السبيل، يعنى مسافرى كه در سفر درمانده شده.[۲]
اگر طفل شيعه‌اى فقير باشد، انسان مى‌تواند فطره را به مصرف او برساند، يا بواسطۀ دادن به ولىّ طفل، ملك طفل نمايد.[۳]
عادل بودن فقیر شرط نیست
فقيرى كه فطره به او مى‌دهند، لازم نيست عادل باشد ولى احتياط واجب آن است كه به شرابخوار و كسى كه آشكارا معصيت كبيره مى‌كند فطره ندهند.[۴]
فطره نباید در معصیت صرف شود
به كسى كه فطره را در معصيت مصرف مى‌كند نبايد فطره بدهند.[۵]
مقدار لازم برای دادن فطره
احتياط واجب آن است كه به يك فقير بيشتر از مخارج سالش و كمتر از يك صاع كه تقريباً سه كيلو است فطره ندهند.[۶]
اگر از جنسى كه قيمتش دو برابر قيمت معمولى آن است مثلًا از گندمى كه قيمت آن دو برابر قيمت گندم معمولى است، نصف صاع كه معناى آن در مسألۀ پيش گفته شد بدهد، كافى نيست. و اگر آن را به قصد قيمت فطره هم بدهد كفايت نمى‌كند.[۷]
یک صاع باید از یک جنس باشد
انسان نمى‌تواند نصف صاع را از يك جنس مثلًا گندم و نصف ديگر آن را از جنس ديگر مثلًا جو بدهد و اگر آن را به قصد قيمت فطره هم بدهد اشكال دارد، بلكه كافى نيست.[۸]
اول خویشان فقیر بعد دیگران
مستحبّ است در دادن زكات فطره، خويشان فقير خود را بر ديگران مقدم دارد و بعد همسايگان فقير را بعد اهل علم فقير را، ولى اگر ديگران از جهتى برترى داشته باشند، مستحبّ است آنها را مقدم بدارد.[۹]
اگر شخصی واقعا فقیر نباشد؟
اگر انسان به خيال اين كه كسى فقير است به او فطره بدهد و بعد بفهمد فقير نبوده چنانچه مالى را كه به او داده از بين نرفته باشد، مى‌تواند پس بگيرد و به مستحقّ بدهد و اگر نتواند بگيرد، بايد از مال خودش فطره را بدهد و اگر از بين رفته باشد، در صورتى كه گيرندۀ فطره مى‌دانسته (يا احتمال مى‌داده) آنچه را گرفته فطره است، بايد عوض آن را بدهد و الّا، دادن عوض بر او واجب نيست و انسان بايد دوباره فطره را بدهد.[۱۰]
اطمینان از فقیر بودن شخص
اگر كسى بگويد فقيرم، نمى‌شود به او فطره داد مگر آن كه اطمينان پيدا كند يا از ظاهر حالش گمان پيدا شود كه فقير است يا انسان بداند كه قبلًا فقير بوده است.[۱۱]
قصد قربت
انسان بايد زكات فطره را به قصد قربت يعنى براى انجام فرمان خداوند عالم بدهد و موقعى كه آن را مى‌دهد، نيّت دادن فطره نمايد.[۱۲]
حکم پرداخت زکات فطره قبل از موعد
اگر پيش از ماه رمضان فطره را بدهد صحيح نيست و احتياط واجب آن است كه در ماه رمضان هم فطره را ندهد ولى اگر پيش از رمضان يا در ماه رمضان به فقير قرض بدهد و بعد از آن كه فطره بر او واجب شد، طلب خود را بابت فطره حساب كند مانعى ندارد.[۱۳]
خالص بودن جنس زکات
گندم يا چيز ديگرى را كه براى فطره مى‌دهد، بايد به جنس ديگر يا خاك مخلوط نباشد يا اگر مخلوط است چيزى كه مخلوط شده به قدرى كم باشد كه قابل اعتنا نباشد و اگر بيش از اين مقدار باشد در صورتى صحيح است كه خالص آن به يك صاع برسد ولى اگر مثلًا يك صاع گندم به چندين مَن خاك مخلوط باشد كه خالص كردن آن خرج يا كار بيشتر از متعارف دارد، دادن آن كافى نيست.[۱۴]
تفاوت بین دادن زکات به افراد
كسى كه فطرۀ چند نفر را مى‌دهد، لازم نيست همه را از يك جنس بدهد و اگر مثلًا فطرۀ بعضى را گندم و فطرۀ بعض ديگر را جو بدهد كافى است.[۱۵]
نتیجه گیری: همانطور که توضیح داده شد، دادن زکات فطره به خویشان فقیرتان مستحب است.
برای آگاهی بیشتر پاسخهای زیر را مطالعه فرمایید:
نمایه: زکات فطره: مقدار و موارد پرداخت زکات فطریه، پاسخ شماره ۵۶٫
نمایه: کیفیت خواندن نماز عید فطر و قربان، پاسخ شماره ۶۰٫
نمایه: اعمال شب و روز عید فطر، پاسخ شماره ۵۹٫
[۱] . توضیح المسائل (محشی – امام خمینی)، ج ۲، ص ۱۷۶، مسأله ۲۰۱۴٫
[۲] . همان، ص ۱۴۰-۱۴۱، مسأله ۱۹۲۵٫
[۳] . همان، ص ۱۷۷، مسأله ۲۰۱۵٫
[۴] . همان، مسأله ۲۰۱۶٫
[۵] . همان، مسأله ۲۰۱۷٫
[۶] . همان، مسأله ۲۰۱۸٫
[۷] . همان، ص ۱۷۸، مسأله ۲۰۱۹٫
[۸] . همان، مسأله ۲۰۲۰٫
[۹] . همان، مسأله ۲۰۲۱٫
[۱۰] . همان، ص ۱۷۹، مسأله ۲۰۲۲٫
[۱۱] . همان، مسأله ۲۰۲۳٫
[۱۲] . همان، ص ۱۸۰، مسأله ۲۰۲۴٫
[۱۳] . همان، مسأله ۲۰۲۵٫
[۱۴] . همان، ص ۱۸۱، مسأله اختصاصی ۲۰۲۶٫
[۱۵] . همان، مسأله ۲۰۲۸٫