سؤال ۱۶۶: لطفا در مورد شرایط پذیرش شهادت دو یهودی یا مسیحی به مسلمان شدن کسی توضیح دهید؟ اگر دو نفر يهودى به مسلمان شدن يك يهودى شهادت مىدهند، آيا شهادتشان قبول است؟ دو نفر نصرانى شهادت مىدهند كه يك فرد نصرانى، يا يهودى، يا مجوسى مسلمان شده است شهادت اين دو نفر چگونه است؟
پاسخ ۱۶۶: شهود دارای صفاتی است و آنها چند امر است: اول بلوغ، دوم عقل، سوم ایمان، چهارم عدالت، پنجم پاکی ولادت داشتن و ششم برطرف بودن تهمت نه مطلقا.
همانطور که بیان شد یکی از این صفات ایمان است. پس شهادت غير مؤمن- تا چه رسد به غير مسلمان- مطلقا بر مؤمن يا غير او يا براى هر دوى آنها قبول نمى‌شود؛ البته شهادت ذمى كه در دينش عادل است در وصيت مالى قبول مى‌شود، در صورتى كه مسلمان عادلى نباشد كه به آن شهادت دهد. و معتبر نيست كه موصى در غربت باشد؛ پس اگر در وطنش باشد و مسلمان عادلى پيدا نشود شهادت ذمى در آن وصيت قبول مى‌شود. و فاسق از اهل ايمان به ذمى ملحق نمى‌شود. و آيا مسلمان غير مؤمن در صورتى كه در مذهبش عادل باشد به او ملحق مى‌شود؟ اين بعيد نيست. و شهادت مؤمن جامع شرايط بر تمام مردم، از همۀ ملل قبول مى‌شود. و شهادت حربى مطلقا قبول نمى‌شود. و آيا شهادت هر ملتى بر ملتشان قبول مى‌شود؟ روايتى در آن هست و شيخ قدّس سرّه به آن عمل نموده است.[۱]
شهادت مسلمان بر سایر ملل
از آنجا که مسلمانان هم بر خودشان و هم بر دیگر ادیان عادلند، شهادتشان بر همه ملت ها جایز است. ولی عکس این مورد صحیح نیست.
امام صادق عليه السلام فرمود: «شهادت مسلمانان بر همۀ ملّت‌ها جايز است ولى شهادت اهل ذمّه [مسيحيان و يهوديانى كه در پناه اسلام هستند]، بر مسلمانان جايز نيست.»
فقه الرضا عليه السلام: «روايت مى‌كنيم كه شهادت پيشگو و كاهن جايز نيست و شهادت مسلمانان دربارۀ همۀ ملّت‌ها جايز است ولى شهادت اهل ذمّه بر مسلمانان جايز نيست.»
پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود: «شهادت صاحبان يك دين بر غير صاحبان همان دين جايز نيست جز مسلمانان [كه شهادتشان بر صاحبان اديان ديگر جايز است]؛ چرا كه مسلمانان هم بر خودشان و هم بر ديگر اديان عادلند [و شهادتشان جايز است].»[۲]
شهادت مسیحی بر مسلمان شدن شخصی
شهادت دو مسیحی بر مسلمان شدن یک مسیحی یا یک یهودی و یا یک مجوسی پذیرفته می شود اما شهادت غیر مسیحی بر مسلمان شدن ایشان مورد پذیرش واقع نمی شود. در تأیید این مطلب روایتی از امام معصوم (علیه السلام) نقل شده که صاحب معارج بیان می کند: «در كتب قديمى يافتم كه نامه‌اى را كه مردى از اهالى اطراف كوفه به حضرت داد در آن چند سئوال بود. يكى اين كه دو شاهد از يهوديان عليه يك يهودى شهادت دادند كه او مسلمان شده است. حضرت فرمود: شهادت آن دو يهودى پذيرفته نمى‌شود؛ چون يهوديان تغيير سخن خدا و شهادت به باطل [دروغ] را جايز مى‌دانند. ولى اگر دو شاهد از مسيحيان بر يك مسيحى يا يك يهودى يا يك مجوسى شهادت دهند كه او مسلمان شده است، حضرت فرمود: شهادت اين دو پذيرفته مى‌شود؛ دليل فرمودۀ خداوند متعال: و نزديك‌ترين دوستان به مؤمنان را كسانى مى‌يابى، تا ادامۀ آن كه: و آنها (در برابر حقّ) تكبّر نمى‌ورزند و كسى كه تكبّر نمى‌ورزد، شهادت به باطل [دروغ] نمى‌دهد.»[۳]
شهادت اهل ذمه بر غیر اهل ملتشان
شهادت اهل ذمه بر غیر اهل ملتشان نافذ است. یکی از دلایل آن روایتی است که عبيد اللّٰه حلبى گويد: از امام صادق عليه السّلام سؤال كردم آيا شهادت اهل ذمّه (اهل كتاب كه در پناه اسلام باشند) بر غير اهل ملّتشان نافذ است؟ فرمود: آرى، هر گاه از اهل ملّت خودشان كسى نباشد كه شهادت دهد (نصرانى در بارۀ يهودى يا مجوسى و … و يهودى در بارۀ نصرانى يا مجوسى و … مى‌تواند شهادت دهد) زيرا درست نيست و يا جايز نيست حقّ احدى ضايع گردد.[۴]
قبول شهادت غير مسلم بر وصيّت در مورد ضروری
خداوند متعال در قرآن می فرماید: اى كسانى كه ايمان آوردهايد! هنگامى كه مرگ يكى از شما فرا رسد، در موقع وصيت بايد از ميان شما، دو نفر عادل را به شهادت بطلبد؛ يا اگر مسافرت كرديد، و مصيبت مرگ شما فرا رسيد، (و در آن جا مسلمانى نيافتيد،) دو نفر از غير خودتان را به گواهى بطلبيد، و اگر به هنگام اداى شهادت، در صدق آنها شك كرديد، آنها را بعد از نماز نگاه مىداريد تا سوگند ياد كنند كه: «ما حاضر نيستيم حق را به چيزى بفروشيم، هر چند در مورد خويشاوندان ما باشد! و شهادت الهى را كتمان نمىكنيم، كه از گناهكاران خواهيم بود!»[۵]
احمد بن عمر گويد: «از او [امام معصوم عليه السلام] دربارۀ فرمودۀ خداوند عز و جل كه: دو نفر عادل از خودتان را به شهادت بطلبيد، يا اگر مسافرت كرديد و مصيبت مرگ شما فرا رسد (و در آنجا مسلمانى نيافتيد) دو نفر از غير خودتان را به گواهى بطلبيد، پرسيدم. حضرت فرمود: آن دو نفر كه از خود شمايند، دو نفر مسلمان هستند و آن دو كه از غير شمايند، از اهل كتاب هستند و اگر از اهل كتاب نيافتيد، پس از مجوس [بيابيد]؛ چرا كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: با آنان همچون اهل كتاب رفتار كنيد و آن، زمانى است كه مرد در زمين غربت بميرد و دو مسلمان نيابد كه آن دو را شاهد بگيرد، در اين صورت دو نفر از اهل كتاب [را شاهد بگيريد].»[۶]
بنابراین شهادت غير مسلمان بر وصيت جايز است. در این خصوص سماعه می گويد: «از امام صادق عليه السلام دربارۀ شهادت اهل يك آيين سؤال كردم. امام عليه السلام فرمود: جز بر پيروان همان آيين جايز نيست ولى اگر غير از آنها يافت نشد، گواهى‌شان در مورد وصيت جايز است؛ زيرا از ميان رفتن حق احدى شايسته نيست.»
۵۹۸- (۹) حلبى و محمد بن مسلم گويند: «از امام صادق عليه السلام سؤال كرديم: آيا گواهى پيروان يك آيين بر پيروان آيين ديگر جايز است؟
امام عليه السلام فرمود: آرى، در صورتى كه از پيروان آيين خودشان كسى يافت نشود، شهادت ديگران جايز است؛ زيرا از ميان رفتن حقّ احدى شايسته نيست.»[۷]
ضمیمه: پاسخ دریافتی از دفاتر مراجع عظام تقلید به شرح زیر است:
حضرت آیت الله العظمی خامنه ای : در فرض مذکور شهادت آنها کفایت نمی کند، مگر اینکه خود شخص اقرار کند.
حضرت آیت الله العظمی سیستانی: در شاهد عدالت شرط است البته در بعضى از امور وثاقت شاهد كافيست و اين شهادت اصطلاحى نمي باشد.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی: این شهادت ها قبول نیست، مگر اینکه سبب علم شود.
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی: در مفروض سؤال شهادت غیر مسلمان اعتباری ندارد. بلی آنها مأخوذ به اقرار به مسلمانی آن شخص می باشند.[۸]
برای آگاهی بیشتر پاسخ های زیر را مطالعه فرمایید:
نمایه: حکم معاشرت و ازدواج با بهائی ها، پاسخ شماره ۷۷٫
نمایه: تجارت با غیر مسلمانان: خرید و فروش کالاهای صهیونیستی، پاسخ شماره ۶۹٫
[۱] . تحریر الوسیله امام خمینی، ج ۴، ص ۱۵۰-۱۵۱٫
[۲] . منابع فقه شیعه، ج ۳۰، ص ۴۴۴-۴۴۵٫
[۳] . همان، ص ۴۵۰٫
[۴] . من لا يحضره الفقيه – ترجمه، ج۴، ص ۶۰-۶۱٫
[۵] . سوره مائده، آیه ۱۰۶٫
[۶] . منابع فقه شیعه، ج ۳۰، ص ۴۵۰٫
[۷] . همان، ج ۲۴، ص ۴۲۵٫
[۸] . استفتاء از دفاتر معظم له.