سؤال ۱۷۸: لطفا در خصوص امامت زن برای زن یا مرد در نماز جماعت و دلیل عدم جواز امامت زن برای مرد با استناد به منابع معتبر توضیح دهید؟ حکمت اینکه زن نمی تواند امام جماعت بشود چیست؟
پاسخ ۱۷۸: امام جماعت بايد بالغ و عاقل و شيعۀ دوازده امامى و عادل و حلال‌زاده باشد و نماز را به طور صحيح بخواند و نيز اگر مأموم مرد است امام او هم بايد مرد باشد و اقتدا كردن بچۀ مميز كه خوب و بد را مى‌فهمد به بچۀ مميز ديگر جايز نيست و احتياط واجب آن است كه امام زن نيز مرد باشد.[۱]
امامت زن در نماز جماعت
اکثر مراجع تقلید، در نماز جماعت، امامت زن برای زنها را جایز دانسته‌اند،[۲] اما زن نمى‌تواند براى گروهى كه همگى مرد هستند يا متشكل از مرد و زن هستند امام جماعت گردد؛ ولى امام جماعت شدن زن براى گروهى كه همگى زن هستند در صورت دارا بودن سایر شرایط امام جماعت، بنابر اقوى جايز است[۳]. هرچند برخی از مراجع، بنابر احتياط واجب، این امر را نیز صحیح نمی‌دانند.[۴]
نکته: امامت زن برای زنان در غير از نماز ميّت كراهت دارد.[۵] و در نماز ميّت در صورتى كه سزاوارتر از او به ميّت نباشد، كراهت ندارد.[۶]
جواز امامت زن برای زنان در احادیث
روایات متعددی از معصومین علیهم السلام نقل شده است که در آن به جواز امامت زن برای زن اشاره شده است، برخی از این روایات به این شرح اند:
- مُحَمَّدُ بْنُ أَحْمَدَ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ سَعْدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ قُلْتُ لِلرِّضَا ع رَجُلٌ يُقَارِفُ الذُّنُوبَ وَ هُوَ عَارِفٌ بِهَذَا الْأَمْرِ أُصَلِّي خَلْفَهُ قَالَ لَا. وَ لَا بَأْسَ أَنْ يَؤُمَّ الرَّجُلُ النِّسَاءَ وَ الْمَرْأَةُ أَيْضاً النِّسَاءَ.
- رَوَى الْحُسَيْنُ بْنُ سَعِيدٍ عَنْ عُثْمَانَ بْنِ عِيسَى عَنْ سَمَاعَةَ بْنِ مِهْرَانَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْمَرْأَةِ تَؤُمُّ النِّسَاءَ فَقَالَ لَا بَأْسَ بِهِ. از امام صادق (ع) سؤال شد که آیا زن می تواند امامت جماعت زنان را بعهده داشته باشد فرمودند اشکالی ندارد.
- سَعْدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِي الرَّجُلِ يَؤُم الْمَرْأَةَ قَالَ نَعَمْ تَكُونُ خَلْفَهُ وَ عَنِ الْمَرْأَةِ تَؤُمُّ النِّسَاءَ قَالَ نَعَمْ وَ تَقُومُ وَسَطاً بَيْنَهُنَّ وَ لَا تَتَقَدَّمُهُن.[۷]
دلایل عدم جواز امامت زن برای مردان
علاوه بر شهرت، اجماع و نیز سیره مسلمین، برای عدم جواز امامت جماعت زن برای مردان می توان به برخی از روایات رسیده از معصومین علیهم السلام استدلال کرد.
- پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمودند: لاتؤم امرأة رجلا. زن نباید امامت هیچ مردی را به عهده بگیرد.[۸]
- امام علی (علیه السلام) می فرماید: لاتؤم المرئة الرجال. زن برای مردان امامت نمی کند.[۹]
- روایت دیگری به مضمون روایت فوق نقل شده است: لاتؤم المرئة الرجال و تصلی بالنساء و لا تتقدمهن، تقوم وسطا بینهن و یصلین بصلاتها. زن برای مردان امامت نمی کند. امامت او برای زنان اشکالی ندارد در این صورت مقدم بر آنان نایستد، بلکه در وسط بایستد و با آنان نماز بگزارد.[۱۰]
- روایت دیگری نقل شده که در کتابهای فقهی شیعه بدان نیز استناد شده است: أَخِّرُوهُنَّ مِنْ حَيْثُ أَخَّرَهُنَّ اللَّهُ تَعَالَى. زنان را از همان جهتی که خداوند متعال مؤخر داشته، مؤخر بدارید. [۱۱]
مسجد زن، خانه او است
روایات ذیل نیز بدان اشاره داره که مسجد زن، خانه او است:
- پیامبر خدا(ص): «بهترین مسجد زنان، همان خانه‌هاى ايشان است…».[۱۲]
- «بهترین مسجد زنان، کنج خانه آنها است».[۱۳]
- «به تنهایی و در خانه نماز خواندن زن، مثل نماز در جمع است، در حالی‌که بیست و پنج درجه فضیلت دارد».[۱۴]
- رسول خدا(ص) به امام علی(ع) فرمود: «ای علی! بر زنان؛ نماز جمعه، جماعت، اذان و اقامه واجب نیست».[۱۵]
- امام صادق(ع) فرمود: «بهترین مساجد برای زنان شما، خانه‌هایشان است».[۱۶]
نکته: افزون بر این موارد، مطلوبیت حیاء، در پرده بودن زنان و عدم حضور آنها در بین نامحرمان با امام جماعت شدن آنان برای مردان، که مستلزم حضور در میان آنان است، سازگاری نداشته و نیز مانع حضور قلب و توجه کامل به خداوند متعال است.[۱۷]
نتیجه گیری: مرد می تواند امام جماعت برای مردان و زنان باشد. اما امامت زنان در غیر نماز میت طبق نظر برخی از فقهاء کراهت، برخی با دارا بودن سایر شرایط امامت جماعت جایز و طبق نظر برخی بنابر احتیاط واجب جایز نیست. زنان نمی توانند امامت جماعت برای مردان را داشته باشند. مؤید این مطلب اجماع فقهاء، سیره مسلمین، شهرت و روایات از معصومین علیهم السلام است.
برای آگاهی بیشتر پاسخ زیر را مطالعه فرمایید:
نمایه: فاصله بین زن و مرد در نماز جماعت و فرادا، پاسخ شماره ۷۰٫
نمایه: استثنائات حجاب: احکام پوشش زن در غیر نماز، پاسخ شماره ۷۸٫
[۱] . توضیح المسائل (محشی – امام خمینی)، ج ۱، ص ۷۹۰، مسأله ۱۴۵۳٫
[۲]. هر چند آیات عظام صافی و وحیدخراسانی آن را مکروه و آیت الله سبحانی آن را خلاف احتیاط استحبابی می‌دانند؛ ر.ک: امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج۱، ص ۷۹۱ و ۷۹۳ و ۸۱۱، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق؛ آیة الله گلپایگانی: (به جز نماز ميّت)؛ سيستانى، سيد على، منهاج الصالحين، ج۱، ص ۲۶۵، دفتر حضرت آية الله سيستانى، قم، پنجم، ۱۴۱۷ ه ق؛ نوری همدانی، هزار مسئله،ج۱، ص ۴۸، س ۱۹۹، قم، تشر مهدی موعود، بی‌تا؛ خويى، سيد ابو القاسم، منهاج الصالحين، ج۱، ص ۲۱۸، نشر مدينة العلم، قم، چاپ ۲۸، ۱۴۱۰ ه ق؛ تبريزى، جواد، منهاج الصالحين، ج۱، ص ۲۲۱، مجمع الإمام المهدي (ع)، قم، اول، ۱۴۲۶ ه ق؛ آیات عظام صافی، وحید خراسانی؛ توضیح المسائل (محشّی)، ص ۷۹۱؛ وحيد خراسانى، حسين، توضيح المسائل، ص ۲۸۶، م ۱۴۶۱، مدرسه امام باقر(ع)، قم، نهم، ۱۴۲۸ ه ق؛ بهجت، محمد تقى، استفتاءات، ج۲، ص ۲۹۳، م ۲۶۱۸، دفتر حضرت آية الله بهجت، قم، اول، ۱۴۲۸ ه ق؛ سبحانى ، جعفر، رساله توضيح المسائل، ص ۲۹۷، مؤسسه امام صادق عليه السلام، قم، سوم، ۱۴۲۹ ه ق.
[۳] . فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج ۱، ص ۶۴۷٫
[۴]. آیات عظام امام خمینی، گلپایگانی و فاضل؛ آیة الله گلپایگانی: (به جز نماز ميّت)؛ توضیح المسائل (محشّی)، ج۱، ص ۷۹۱٫
[۵] . معارف و احکام بانوان، ص ۱۱۰، مسأله ۲؛ جامع الاحکام (صافی)، ص ۹۱، مسأله ۳۱۲٫
[۶] . توضیح المسائل وحید، ص ۲۸۶، مسأله ۱۴۶۱٫
[۷] . ملاذ الاخیار فی فهم تهذیب الاخبار، ج ۴، ص ۷۰۷، ح ۲۲-۲۴٫
[۸] . النهایه فی مجرد الفقه و الفتوی، ابی جعفر محمد بن حسن طوسی، انتشارات قدس، محمدی، قم، بی تا.
[۹] . کشف الرموز، فاضل آبی، شیخ حسن ابوطالب یوسفی، جامعه مدرسین، قم، ۱۴۰۸٫
[۱۰] . ایضاح الفوائد فخر المحققین، اسماعیلیان قم، ۱۳۹۳ ش.
[۱۱] . الانتصار سید مرتضی، علم الهدی، مؤسسه اسلامی، جامعه مدرسین حوزه علمیه قم ۱۴۱۵ق؛ مفاتیح الشرایع، محمد حسن فیض کاشانی، مجمع ذخائر الاسلامیة، چاپ خیام، قم، ۱۴۰۱ق.
[۱۲]. شیخ صدوق، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، ج ۱، ص ۳۷۴، قم، دفتر انتشارات اسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
[۱۳]. شیبانی، أحمد بن محمد، مسند احمد بن حنبل، ج ۴۴، ص ۱۶۴ – ۱۶۵، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ اول، ۱۴۲۱ق؛ بیهقی، أحمد بن حسین، السنن الکبرى، ج ۳، ص ۱۸۷، بیروت، دار الکتب العلمیة، چاپ سوم، ۱۴۲۴ق.
[۱۴]. طبرسی، حسن بن فضل، مکارم الأخلاق، ص ۲۳۳، قم، شریف رضی، چاپ چهارم، ۱۴۱۲ق.
[۱۵]. من لا يحضره الفقيه، ج ۴، ص ۳۶۴٫
[۱۶]. همان، ج ۱، ص ۲۳۸٫
[۱۷] . مختلف الشیعه، علامه حلّی، مرکز ابحاث اسلامی، مرکز نشر دفتر تبلیغات اسلامی، قم، ۱۴۱۸ق.