سؤال ۲۳۵: ایام البیض چه روزهایی است؟ علت نام گذاری و اعمال آن را ذکر کنید؟
پاسخ ۲۳۵: اَیامُ البیض (به معنای روزهای سفید)، به روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم هر ماه قمری گفته میشود. در روایات بر روزه گرفتن در این ایام تأکید شده است. نزد شیعیان، ایام البیض رجب و در مرتبه بعد شعبان و رمضان، از اهمیتی ویژه ای برخوردار است.[۱]
ایام البیض در اصل «اَیامُ لَیالِی البیض» به معنای روزهای شبهای سفید است که «لیالی» حذف شده است و این روزها به ایام البیض معروف شده است.[۲] بیض جمع بَیضاء است که در عربی به معنای سفید است. اعراب قدیم رسم داشتند که ایام ماه‌ها را بر اساس میزان روشنایی ماه نامگذاری کنند و از آنجا که نور ماه در این سه شب از شبهای دیگر بیشتر است، به این نام نامیده شده‌اند.[۳] از دیگر نام‌های این ایام، اَواضح و غُرّ است.
دلیل دیگری هم برای این نامگذاری در روایات ذکر شده است. در علل الشرایع آمده است: «جبرئیل آدم(ع) را در حالی که سر تا پا سیاه شده بود به زمین فرود آورد. فرشتگان وقتی آدم را با این هیئت دیدند به ضجه در آمده و گریستند و به درگاه حق تعالی عرضه داشتند: پروردگارا مخلوقی را آفریدی و از روح خود در او دمیدی و فرشتگانت را به سجده کردنش وادار نمودی حال با یک گناه رنگ سفیدش را به سیاهی مبدل فرمودی!؟
منادی از آسمان ندا می‌دهد: امروز را برای پروردگارت روزه بگیر، آدم آن روز را که مطابق با روز سیزدهم ماه بود روزه گرفت، پس ثلث سیاهی از او زائل گشت. سپس منادی در روز چهاردهم نداء کرد: امروز را برای پروردگارت روزه بگیر. آدم آن روز را هم روزه گرفت و ثلث دیگر از سیاهی زائل گردید. روز پانزدهم باز منادی او را به گرفتن روزه دعوت نمود، وی آن روز را هم روزه گرفت و تمام سیاهی او زائل گردید و به همین خاطر این ایام به ایام البیض موسوم شد.»[۴]
اعمال ایام البیض
شب سیزدهم
شب سیزدهم آغاز شبهاى بیض [یعنى شبهاى روشن و تابناک که عبارتند از شبهاى سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه] است و در آن سه عمل مستحب است:
اوّل: غسل کردن
دوم: چهار رکعت نماز بخواند، در هر رکعت یک بار سوره «حمد» و بیست وپنج بار سوره توحید
سوم: دو رکعت نماز، که در اعمال شب سیزدهم رجب و شعبان بیان شد، در هر رکعت پس از سوره «حمد» سوره هاى «یس» و «تبارک الّذى بیده الملک» و «قل هو اللّه احد» را بخواند.
شب چهاردهم
و در شب چهاردهم این نماز خوانده میشود به صورت چهار رکعت با دو سلام، که هر که آن را در ایام البیض ماه رمضان بخواند، گناهانش آمرزیده میشود هرچند به تعداد قطرات باران، و برگ درختان، و ریگ بیابان باشد.
شب پانزدهم
شب پانزدهم از شبهاى پربرکت است، و در آن چند عمل مستحبّ است:
اوّل: غسل کردن.
دوّم: زیارت امام حسین علیه السّلام.
سوم: شش رکعت نماز که در هر رکعت پس از سوره «حمد» سوره هاى «یس» و «تبارک الّذى بیده الملک و «قل هو اللّه احد» خوانده شود.
چهارم: صد رکعت نماز بخواند، در هر رکعت پس از سوره «حمد» ده مرتبه سوره «توحید» خوانده شود.
شیخ مفید در کتاب «مقنعه» از حضرت امیر المؤمنین علیه السّلام روایت کرده که هرکه این عمل را بجا آورد حق تعالى ده فرشته به سوى او میفرستد، تا دشمنانش را از پرى و آدمى از او دور کنند، و هنگام مرگ او سى فرشته میفرستد، که او را از عذاب دوزخ ایمن کنند.
پنجم: روایت شده که از امام صادق علیه السّلام پرسیدند: چه میفرمایى در حق کسیکه در شب نیمه ماه رمضان کنار قبر امام حسین علیه السّلام حاضر شود؟ حضرت فرمود: خوشا به حال کسیکه در شب نیمه ماه رمضان پس از نماز عشا ده رکعت نماز کنار قبر آن حضرت بجار آورد، البته این نماز غیر از نافله شب میباشد، و بخواند در هر رکعت پس از سوره «حمد» ده مرتبه «توحید» را، و به خداى تعالی از آتش دوزخ پناه ببرد، خدا او را نجات یافته از آتش ثبت میکند، و از دنیا نرود تا فرشتگانى را در خواب ببیند، که او را به بهشت بشارت میدهند، و نیز فرشتگانى که او را از آتش ایمن میکنند.
روز نیمه ماه رمضان
در چنین روزى در سال دوم هجرى ولادت باسعادت حضرت امام حسن مجتبى علیه السّلام واقع شد، و شیخ مفید فرموده: ولادت امام محمّد تقى علیه السّلام در چنین روزى در سال صد و نود و پنج هجرى بوده، اما مشهور از علما برآنند که آن در غیر این روز بوده است، به هر صورت این روز روز بسیار شریفى است، و دادن صدقات و بخششها در این روز فضیلت بسیار دارد.
اعمال اُمّ داود
اَعمال اُمّ داود از عبادات و دعاهای روز پانزدهم ماه رجب است که معتکفان ماه رجب، در روز آخر اعتکاف این اعمال را انجام میدهند. شیخ عباس قمی در مفاتیح الجنان، این عمل را در زمره اعمال روز نیمه ماه رجب ذکر کرده، که پس از روزه‌‍‌داریِ ایام البیض وارد شده است.[۵]
برای آگاهی بیشتر پاسخهای زیر را مطالعه فرمایید:
نمایه: زندگی نامه امام حسن مجتبی علیه السلام از ولادت تا شهادت، پاسخ شماره ۴۶٫
نمایه: سند دعای افتتاح در شب های ماه رمضان، پاسخ شماره ۲۲۷٫
نمایه: دعای مختصر هر روز ماه مبارک رمضان، پاسخ شماره ۲۲۱٫
نمایه: رمضان: اعمال مشترک و مخصوصه شبهای قدر، پاسخ شماره ۴۸٫
نمایه: اعمال اُمّ داود به همراه متن دعا و ترجمه آن، پاسخ شماره ۲۱۳٫
[۱] . ملکی تبریزی، المراقبات، ۱۴۰۷ق، ص۶۲؛ قمی، مفاتیح الجنان، ۱۴۱۲ق، ص۲۰۱-۲۰۲؛ برای آگاهی از برخی مناسک آن، رجوع کنید به: ابن طاووس، اقبال الاعمال، ۱۴۱۴ق، ص۲۸۱، ۲۸۷؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۹، ص۳۹۹.
[۲] . شیهد ثانی، مسالک الأفهام، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۷۶.
[۳] . فراء، الایام و اللیالی و الشهور، ۱۴۰۰ق، ص۵۸؛ ابن کثیر، تفسیر القرآن العظیم، ۱۴۰۱ق، ج۳، ص۵۷۳.
[۴] . صدوق، علل الشرائع، مؤسسة الاعلمی، ج۲، ص۲۳۵.
[۵] . ر. ک: نمایه: اعمال اُمّ داود به همراه متن دعا و ترجمه آن، پاسخ شماره ۲۱۳٫