سؤال ۲۴۸: لطفا در خصوص طلاق یک طرفه از طرف مرد توضیح دهید؟ یعنی در چه صورتی مرد میتواند درخواست طلاق یک طرفه بکند و بدون رضایت زن امکان طلاق یکطرفه هست؟
پاسخ ۲۴۸: طَلاق برهم زدن عقد و پیوند نکاح با صیغه مخصوص است. طلاق اگرچه در اسلام عملی مشروع و جایز قلمداد شده؛[۱] اما بر پایه روایات منفورترین حلال نزد خداوند به شمار می‌رود.[۲]
طلاق ايقاع است و بوسيلۀ ارادۀ شوهر به رها نمودن زن خود محقق ميشود، بشرط آنكه بصيغۀ طلاق اعلام گردد. موافقت زن در طلاق لازم نيست و با عدم رضايت او نيز واقع ميشود و احتياج بآگاهى او نيز ندارد.[۳]
طلاق یک طرفه از طرف مرد
حق طلاق بدستور مادۀ «۱۱۳۳» ق. م. با شوهر است، یعنی «مرد ميتواند هر وقت كه بخواهد زن خود را طلاق بدهد»[۴] که آن يكى از حقوق مدنى ميباشد و طبق مادۀ «۹۵۸» ق. م: «هر انسان متمتع از حقوق مدنى خواهد بود ليكن هيچ‌كس نميتواند حقوق خود را اعمال و اجرا كند مگر اينكه براى اين امر اهليت قانونى داشته باشد». اين ستكه ماده «۱۱۳۶» ق. م. ميگويد: «طلاق دهنده بايد بالغ و عاقل و قاصد و مختار باشد».[۵] گرچه طلاق از طرف مرد انجام می شود اما دارای مراحلی از ثبت دادخواست آن تا ثبت طلاق در دادگاه وجود دارد، که بایستی طی شود.
تفویض طلاق به زوجه
در جای دیگری آمده است که قانون حق طلاق را منحصراً بشوهر داده و از قوانين آمره ميباشد و از حقوق مالى بشمار نميرود كه شوهر بتواند آن را بزن انتقال دهد، ولى ضمن عقد نكاح يا عقد لازم ديگرى ميتوان شرط نمود كه زن از طرف شوهر وكيل باشد[۶] كه در موارد معينه يا در مدت معين بتواند خود را طلاق دهد. در اين صورت زن بعنوان نمايندگى از شوهر، خود را طلاق ميدهد.[۷]
درخواست طلاق از طرف زن
قانون مدنى به زن نيز حق داده كه بتواند در موارد معينۀ درخواست طلاق بنمايد: از قبيل مفقود الاثر شدن شوهر در مدت چهار سال (ماده «۱۰۲۹» ق. م)، استنكاف شوهر از دادن نفقه، عدم ايفاء ساير حقوق واجبه از طرف شوهر، سوء معاشرت شوهر بحدى كه ادامۀ زندگانى را غير قابل تحمل سازد، امراض مسريه صعب العلاج شوهر كه زن را در مخاطره اندازد (مادۀ «۱۱۳۰» قانون مدنى). در مطلقه بلوغ و عقل شرط صحت طلاق نميباشد، زيرا طلاق ايقاع است و زن مطلقه هيچ‌گونه مداخله در تحقق آن ندارد.[۸]
شرایط طلاق
مردى كه زن خود را طلاق مى‌دهد: ۱- بايد عاقل باشد.۲- بنابر احتياط واجب بالغ باشد.۳- به اختيار خود طلاق دهد، پس اگر او را مجبور كنند كه زنش را طلاق دهد، طلاق باطل است.۴- بايد قصد طلاق داشته باشد. پس اگر صيغۀ طلاق را به شوخى بگويد صحيح نيست.[۹]
برخی دیگر از احکام طلاق عبارت است از اینکه زن باید در هنگام طلاق، از حیض و نفاس پاک باشد؛ این شرط درباره زنی که بعد از ازدواج با او نزدیکی نشده است و همچنین زن باردار وجود ندارد؛ مرد نباید در دوره پاکی (طُهر) هنگام طلاق و در حیض یا نفاس پیش از آن، با همسرش نزدیکی کرده باشد؛ بنابراین اگر در دوره پاکی، با زن نزدیکی کرده باشد، برای طلاق باید صبر کند تا زن دوباره حیض ببیند و پاک شود؛ سپس او را طلاق دهد. این شرط در خصوص زنی که کمتر از نُه سال دارد، زن باردار و زن یائسه وجود ندارد. همچنین صیغه طلاق باید به زبان عربی صحیح خوانده شود؛ و دو مرد عادل باید شاهد طلاق باشند.[۱۰]
طلاق خلع و مبارات
خُلع و مبارات نيز دو نوع طلاق بائن است. «خُلع» طلاقى است كه كراهت از طرف زوجه است و زوجه مبلغى به مرد مى‌پردازد و يا از همه و يا قسمتى از مهر خود صرف نظر مى‌كند كه مرد حاضر به طلاق شود، همين‌كه مرد طلاق داد حق رجوع از او سلب مى‌شود مگر اينكه زوجه بخواهد آنچه بذل كرده پس بگيرد، در اين صورت زوج نيز حق رجوع دارد. «مبارات» نيز نوعى طلاق بائن است مانند «خُلع» با اين تفاوت كه كراهت طرفينى است و در عين حال زوجه مبلغى بذل مى‌كند براى طلاق. تفاوت ديگر اين است كه مقدار مبذول در «خُلع» حد معين ندارد ولى در «مبارات» مشروط است كه بيش از مهر زوجه نباشد.[۱۱]
نتیجه: همانطور که بیان شد، اختيار طلاق با شوهر است و صحت آن احتياج بموافقت زن يا رسيدگى دادگاه و يا ثبت در دفتر رسمى طلاق ندارد، ولى تحقق آن مانند ايقاعات ديگر از قبيل فسخ، ابراء، رجوع در طلاق نيست كه هيچ‌گونه تشريفاتى را لازم نداشته باشد، بلكه ايقاعيست تشريفاتى كه بدستور مادۀ «۱۱۳۴» ق. م. بايد بصيغه طلاق در حضور لااقل دو نفر مرد عادل كه صيغۀ طلاق را بشنوند واقع گردد.[۱۲] و لذا مرد هر وقت که بخواهد می تواند یک طرفه زن خود را طلاق دهد.
نکته: همانطور که می دانید طلاق بدون دليل، مكروه است، زيرا «طلاق» برخلاف نكاح است. چون اوّلا «نكاح» مطلوب خداوند مى‌باشد ولى طلاق مبغوض او. ثانيا: ثعلبى در تفسير خود از امام علىّ بن ابى طالب (عليه السّلام) از پيامبر اكرم (صلّى اللّه عليه و آله و سلّم) روايت كرده است كه فرمود: «ازدواج كنيد، ولى طلاق ندهيد، زيرا عرش خدا از كار طلاق دهنده مى‌لرزد»[۱۳].[۱۴]
برای آگاهی بیشتر پاسخهای زیر را مطالعه فرمایید:
نمایه: طلاق آخرین راه حل: احترام زن و شوهر به یکدیگر و والدین، پاسخ شماره ۱۶۲٫
نمایه: جدا شدن از نامزد حق الناس محسوب می شود، پاسخ شماره ۱۴۲٫
[۱] . مؤسسه دایرة المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه، ۱۳۹۲ش، ج۵، ص۱۹۴.
[۲] . طبرسی، مکارم الأخلاق، ۱۳۷۰ش، ص۱۹۷.
[۳] . حقوق مدنی (امامی)، ج ۵، ص ۲۲، فصل سوم صیغه طلاق.
[۴] . حقوق مدنی (امامی)، ج ۱، ص ۲۷۵، شرطی که نامشروع باشد.
[۵] . حقوق مدنی (امامی)، ج ۵، ص ۷، باب دوم – شرایط صحت طلاق، فصل اول – شرایط طلاق دهنده.
[۶] . شهید ثانی، مسالک الافهام، ۱۴۱۳ق، ج۹، ص۲۸ و۲۹؛ نجفی، جواهر الکلام، ۱۴۰۴ق، ج۳۲، ص۲۳-۲۵.
[۷] . همان، ج ۴، ص ۳۶۷-۳۶۸٫
[۸] . حقوق مدنی (امامی)، ج ۵، ص ۱۳، باب دوم – شرایط صحت طلاق، فصل دوم – شرایط مطلقه.
[۹] . توضیح المسائل (المحشی – امام خمینی)، ج ۲، ص ۵۱۷، مسأله ۲۴۹۸؛ توضیح المسائل (امام خمینی)، ص ۵۲۴، احکام طلاق، مسأله ۲۳۷۳٫
[۱۰] . توضیح المسائل(المحشی – امام خمینی)، ج۲، ص ۵۱۸-۵۲۲.
[۱۱] . فقه و حقوق (مجموعه آثار)، ج ۲۰، ص ۱۰۷، کتاب الخلع و المبارات.
[۱۲] . حقوق مدنی (امامی)، ج ۵، ص ۵-۶٫
[۱۳] . وسائل الشيعه، ج ۱۵، ص ۲۶۸، حديث، ۲۷۸۸۰.
[۱۴] . اقتباس از پاسخ شماره ۱۶۲ (نمایه: طلاق آخرین راه حل: احترام زن و شوهر به یکدیگر و والدین).