سؤال ۷۱: کار من نصب درهای کرکره ای اتوماتیک است که شامل خود کرکره، موتور و ریموت است. برای محاسبه سود خود از کار ریموت، کرکره و موتور را جداگانه حساب می کنم. آیا سودی که از این طریق بدست می آورم حلال است؟
پاسخ ۷۱: احادیث متعددی در خصوص کسب روزی حلال وارد شده است که همگی به این مطلب اشاره می کنند که روزى‌ها با حرص و كثرت طلب به دست نمى‌آيد، هیچ کس از آنچه که برایش مقدر شده فراتر نمی رود و در طلب آن بایستی ميانه‌روى و اعتدال را پيشه کرد. اگر کسی از راه حرام آن را طلب کند و بدان دست یابد، به حساب روزی اش گذاشته شده و در قیامت به حساب آن رسیدگی خواهد شد.
برخی از این احادیث به شرح زیر می باشند:
ح ۱: امام صادق عليه السلام فرمود: «روزى به دوگونه تقسيم شده است: يك گونه به صاحبش مى‌رسد، هرچند آن را طلب نكند و نوع ديگر وابسته به طلب اوست. پس آنچه در هر حال براى بنده قرار داده شده، به سويش مى‌آيد؛ هر چند براى آن تلاش نكند و آنچه به [شرط] تلاش برايش مقرر شده است، سزاوار است كه از راه‌هاى خودش آن را بجويد و آن راه‌هايى است كه خداوند برايش حلال كرده، نه راه‌هاى ديگر. پس اگر آن را از راه حرام طلب كند و بدان دست يابد، به حساب روزى‌اش گذاشته مى‌شود و [در قيامت] به حساب آن رسيدگى خواهد شد.»
ح ۲: ابن عباس از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله روايت مى‌كند كه فرمود: «اى مردم، به تحقيق رزق تقسيم شده و هيچ‌كس از آنچه برايش مقرر شده فراتر نمى‌رود؛ پس در طلب [روزى] اعتدال و ميانه‌روى پيشه كنيد. و به تحقيق عمر [انسان] محدود است و عمر هيچ‌كس از آنچه برايش مقرر شده تجاوز نمى‌كند؛ پس پيش از فرارسيدن مرگ [به سوى اعمال نيك] بشتابيد. و اعمال شمارش شده است.»
ح ۳: امام على عليه السلام فرمود: «روزى‌ها با حرص و كثرت طلب به دست نمى‌آيد.»[۱]
ح ۴: ابوحمزه ثُمالى از امام باقر عليه السلام روايت مى‌كند كه پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله در حجة الوداع فرمود: «آگاه باشيد كه روح الامين [/ جبرئيل عليه السلام] در قلب من دميد، كه به يقين هيچ‌كس نمى‌ميرد تا به طور كامل روزى‌اش را مصرف كند. پس از خدا بترسيد و در طلب [روزى] ميانه‌روى و اعتدال پيشه كنيد. و تأخيربخشى از روزى، هرگز شما را به جستجوى آن به وسيلۀ برخى گناهان وادار نكند؛ زيرا به يقين خداوند- تبارك و تعالى- روزى را از راه حلال ميان خلق خويش تقسيم كرد و از راه حرام ميان‌شان تقسيم نكرد. پس هر كس از خدا پروا كند و بردبارى نمايد، خداوند روزى‌اش را از راه حلال به وى خواهد بخشيد و هر كس پردۀ حجاب را بدرد، شتاب كند و روزى‌اش را از غير حلال بردارد، به همان اندازه از روزى حلالش كاسته مى‌شود و در قيامت عليه او محاسبه مى‌شود.»[۲]
ح ۵: «مغبون ساختن مؤمن، حرام است و مغبون ساختن کسی که در قیمت کالا (و سالم بودن جنس) به فروشنده اعتماد کرده، حرام است.»[۳]
ح ۶: در يك حديث طولانى از امير مؤمنان عليه السلام روايت شده كه در شب معراج، پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله از پروردگارش پرسيد: «اى پروردگار من! كدامين اعمال برتر است؟ … خداوند متعال فرمود:اى احمد! عبادت ده بخش است، نُه بخش آن در طلب [روزى] حلال است. پس اگر آب و غذايت پاك شد، تو در حفظ و پناه من خواهى بود.»[۴]
ضمیمه: پاسخ مراجع عظام تقلید (حفهظم الله) در مورد این سؤال به این شرح است:
امام خمینی (قدس سره): در صورتیکه به حد اجحاف نرسد و مقررات دولت اسلامى را مراعات نمايید اشكال ندارد.[۵]
حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی):
بطور کلى سود گرفتن حدّ معيّنى ندارد، بنابراين تا وقتى كه به حدّ اجحاف نرسيده و بر خلاف مقرّرات دولت هم نباشد، اشكال ندارد، ولى افضل بلكه مستحب آن است كه فروشنده به آن مقدار سودى كه هزينههايش را تأمين مى‌كند، اكتفا نمايد.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
در صورتى كه حكومت اسلامى نرخ خاصّى را تعيين كرده باشد بايد به همان شكل عمل شود، در غير اين صورت بستگى به توافق و تراضى طرفين معامله دارد. ولى سزاوار است مسلمانان انصاف را در هر حال رعايت كنند، و به سود عادلانه قانع باشند.
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):
فروشنده در تعیین قیمت جنس خود مختار است و اگر مشتری به معامله بقیمتی که فروشنده تعیین می کند راضی باشد معامله صحیح است ولی فروشنده نباید بی انصافی کند و نیز اگر بعد از وقوع معامله کشف شود که مشتری در تاریخ وقوع معامله مغبون بوده اختیار فسخ دارد.[۶]
نتیجه گیری: طبق احادیث فوق و نظرات مراجع توصیه می شود که در کسب روزی حلال تلاش و اعتدال و میانه روی را پیشه کار خود نموده تا بدینوسیله خداوند متعال به ما برکت دهد. چنانچه انصاف را در کسب و کار خود مراعات نکنیم و بیشتر از آنچه که حقمان است، سود از مردم دریافت نماییم، ممکن است گرفتار حق الناس شده و روزی غیر حلال بر سر سفره خود و خانواده بیاوریم!
[۱] . منابع فقه شيعه، ج۲۲، ص: ۱۰۲-۱۰۳٫
[۲] . همان، ص ۸۹، باب ۳٫
[۳] . کافى ، ج ۶، ص ۱۵۳٫
[۴] . منابع فقه شيعه، ج۲۲، ص: ۲۱۲٫
[۵] . استفتائات امام خمینی، ج ۲، ص ۶۲، س ۱۷۱٫
[۶] . استفتاء از دفاتر معظم له.