سؤال ۷۴: آیا می‌توان بدون حضور شاهد و عاقدی صیغه ازدواج دائم یا موقت را خودمان بخوانیم؟ لطفا نحوه خواندن صیغه عقد ازدواج چه دائم و موقت را به همراه شرایط ازدواج توضیح دهید.
پاسخ ۷۴: از نظر اسلام ازدواج یک پيمان مقدس برای تشكيل خانواده و بالطبع، اجتماع است که دارای آثار و نتايج بسيارى از جمله: ارضاى غريزه جنسى، توليد و بقاى نسل، تكامل انسان، آرامش و سكون، پاكدامنى و عفاف، تحكيم عواطف و بسيارى مواهب ديگر است. برقرارى این پيمان مقدس تنها بر اساس مقررات، قوانين و شرایط خاصی که خداوند متعال معین کرده است، امکان پذیر می باشد.[۱]
شروط عقد ازدواج:
عقد ازدواج چند شرط دارد: اوّل: آن كه به عربى صحيح خوانده شود به احتياط واجب و اگر خود مرد و زن نتوانند صيغه را به عربى صحيح بخوانند، به هر لفظى كه صيغه را بخوانند صحيح است و لازم هم نيست كه وكيل بگيرند امّا بايد لفظى بگويند كه معنى «زَوَّجْتُ» و «قَبِلْتُ» را بفهماند دوم: مرد و زن يا وكيل آنها كه صيغه را مى‌خوانند قصد انشاء داشته باشند يعنى اگر خود مرد وزن صيغه را مى‌خوانند، زن به گفتن «زَوَّجْتُكَ نَفْسِى» قصدش اين باشد كه خود را زن او قرار دهد و مرد به گفتن «قَبِلْتُ التَّزْويجَ» زن بودن او را براى خود قبول نمايد و اگر وكيل مرد و زن صيغه را مى‌خوانند، به گفتن «زَوَّجْتُ و قَبِلْتُ» قصدشان اين باشد كه مرد و زنى كه آنان را وكيل كرده‌اند زن و شوهر شوند. سوم: كسى كه صيغه را مى‌خواند بالغ و عاقل باشد چه براى خودش بخواند يا از طرف ديگرى وكيل شده باشد چهارم: اگر وكيل زن و شوهر يا ولىّ آنها صيغه را مى‌خوانند، در عقد، زن و شوهر را معين كنند مثلًا اسم آنها را ببرند يا به آنها اشاره نمايند. پس كسى كه چند دختر دارد، اگر به مردى بگويد «زَوَّجْتُكَ إِحْدىٰ بَنٰاتِى» (يعنى زن تو نمودم يكى از دخترانم را) و او بگويد «قَبِلْتُ» يعنى قبول كردم، چون در موقع عقد، دختر را معين نكرده‌اند عقد باطل است. پنجم: زن و مرد به ازدواج راضى باشند ولى اگر زن ظاهراً به كراهت اذن دهد و معلوم باشد قلباً راضى است عقد صحيح است.[۲]
خواندن صیغه عقد:
در زناشويى چه دائم و چه غير دائم بايد صيغه خوانده شود و تنها راضى بودن زن و مرد كافى نيست و صيغۀ عقد را يا خود زن و مرد مى‌خوانند، يا ديگرى را وكيل مى‌كنند كه از طرف آنان بخواند.[۳]
دستور خواندن عقد دائم:
اگر صيغۀ عقد دائم را خود زن و مرد بخوانند و اوّل زن بگويد: زَوَّجْتُكَ نَفْسىِ عَلَى الصَّداقِ الْمَعْلُومِ» يعنى خود را زن تو نمودم به مهرى كه معين شده، پس از آن بدون فاصله مرد بگويد: «قَبِلْتُ التَّزْويجَ» يعنى قبول كردم ازدواج را، عقد صحيح است و اگر ديگرى را وكيل كنند كه از طرف آنها صيغۀ عقد را بخواند چنانچه مثلًا اسم مرد «احمد» و اسم زن «فاطمه» باشد و وكيل زن بگويد: «زَوَّجْتُ مُوكّلَتِى فٰاطِمَةَ مُوَكّلَكَ احْمَدَ عَلَى الصَّدٰاقِ الْمَعْلُوم»، پس بدون فاصله وكيل مرد بگويد: «قَبِلْتُ لِمُوَكّلى احْمَدَ عَلى الصَّدٰاقِ» صحيح مى‌باشد.[۴]
دستور خواندن عقد غير دائم:
اگر خود زن و مرد بخواهند صيغۀ عقد غير دائم را بخوانند، بعد از آن كه مدّت و مهر را معيّن كردند، چنانچه زن بگويد: «زَوَّجْتُكَ نَفْسىِ فِى الْمُدَّةِ الْمَعْلُومَةِ عَلَى الْمَهْرِ الْمَعْلُوم» بعد بدون فاصله مرد بگويد: «قَبِلْتُ»، صحيح است و اگر ديگرى را وكيل كنند و اوّل وكيل زن به وكيل مرد بگويد: «مَتَّعْتُ مُوَكِّلَتِى مُوَكّلَكَ فِى الْمُدَّةِ الْمَعْلُومَةِ عَلَى الْمَهْرِ الْمَعْلُوم» پس بدون فاصله وكيل مرد بگويد: «قَبِلْتُ لِمُوَكّلى هٰكَذا» صحيح مى‌باشد.[۵]
حضور شاهد در حین عقد ازدواج:
امام خمینی (ره): یکی از مستحبات نکاح این است كه در عقد شاهد گرفته شود و آن را علنى نمايند.[۶]
آیت الله العظمی بهجت (ره): حضور دو شاهد عادل، در عقد دائم و غير دائم لازم نيست، ولى احتياط مستحبّ آن است كه حضور داشته باشند.[۷]
آیت الله العظمی تبریزی (ره): اگر زن و مرد بتوانند عقد نكاح را به نحو صحيح شرعى انشاء كنند، مانعى ندارد كه خودشان عقد را جارى سازند؛ و در صحّت عقد نكاح، وجود شاهد معتبر نيست، و الله العالم.[۸]
دیگر مراجع عظام تقلید حفظهم الله: در عقد ازدواج حضور شاهد لازم نیست.[۹]
شاهد گرفتن در دیگر مذاهب:
از نظر فقه اماميه، عقد نكاح بدون شاهد گرفتن صحيح است. ليكن اهل سنّت در اين مسأله اختلاف نظر دارند و برخى موافق اماميه هستند و پاره‌اى مانند حنفيان، شافعيان و حنبليان، نكاح بدون شاهد گرفتن را فاسد مى‌دانند. مالكيان نيز نكاح مخفيانه را فاسد مى‌دانند.[۱۰]
به فتواى علماى اهل سنت در صحت عقد نكاح شرط است كه موقع اجراى صيغۀ عقد نكاح شهود و گواهان حاضر باشند و اين شرط در نزد علماى اماميه معتبر نيست، بنا بر اين اگر مردى از اهل سنت بدون حضور شهود، عقد كند بر مذهب خود او، اين عقد باطل است و آن زن همسر او نشده است، در اين صورت مرد شيعى مذهب مى‌تواند بر طبق قاعدۀ الزام آن زن را به عقد خود درآورد.[۱۱]
برای آگاهی بیشتر به پاسخ های زیر مراجعه فرمایید:
نمایه: تمدید عقد موقت / عدّه زنان در ازدواج موقت، پاسخ شماره ۳۴٫
نمایه: ازدواج: زمان مبهم در صیغه عقد موقت، سوال شماره ۱۸٫
نمایه: پرداخت مهریه در ازدواج موقت، سوال شماره ۲۱٫
نمایه: اجازه پدر در ازدواج موقت و دائم، سوال شماره ۲۳٫
[۱]. برای آگاهی بیشتر ر.ک: توضیح المسائل مراجع، ج ۲، از ص ۴۴۹ تا ۴۶۰؛ تحریر الوسیله، ج ۲، ص ۷۰۱ تا ۷۰۷ و نیز از ص ۷۳۴ تا ۷۳۶٫
[۲] . توضیح المسائل مراجع (محشی – امام خمینی)، ج ۲، ص ۸۶۲، مسأله ۲۳۷۰٫
[۳] . همان، ص ۴۵۰، مسأله ۲۳۶۳٫
[۴] . همان، ص ۴۵۱، مسأله ۲۳۶۸٫
[۵] . همان، ص ۴۵۳، مسأله ۲۳۶۹٫
[۶] . تحریر الوسیله امام خمینی، ج ۳، ص ۴۲۵، مسأله ۵؛ نجاة العباد، ص ۳۶۰٫
[۷] . توضیح المسائل مراجع (محشی – امام خمینی)، ج ۲، ص ۴۵۶، مسأله ۱۸۸۷؛ استفتائات بهجت، ج ۴، ص ۱۴۸، مسأله ۵۱۰۸٫
[۸] . استفتائات تبریزی، ج ۱، ص ۳۴۰، مسأله ۱۵۱۰٫
[۹] . وحيد، منهاج الصالحين، ج ۳، ۱۲۲۹؛ سيستانى، منهاج الصالحين، ج ۲، النكاح، م ۳ ؛ تبريزى، منهاج الصالحين، ج ۲، م ۱۲۲۹؛ امام، نورى، مكارم و فاضل، التعليقة على العروة، النكاح، م ۵، صافى، هداية العباد، ج ۲، النكاح، م ۵؛ خامنه اى، اجوبه الاستفتائات، س ۲۲.
[۱۰] . همان، ص ۸۹۵، مسأله ۴۶٫
[۱۱] . توضیح المسائل مراجع (محشی – امام خمینی)، ج ۲، ص ۸۶۲٫