سؤال ۱۳۸: حکم شرعی کمک کردن به کشورهای بحران زده اسلامی مثل فلسطین، لبنان، بحرین، سوریه و عراق چیست؟ لطفا با استناد به آیات و روایات پاسخ دهید. با تشکر
پاسخ ۱۳۸: امام صادق (علیه السلام) به نقل از پیامبر عظیم الشأن اسلام (صلی الله علیه و آله) در این رابطه می فرمایند: « مَن اَصبَحَ وَ لَم یَهتَمَّ بِاُمورِ المُسلِمینَ فَلَیسَ بِمُسلِم[۱]؛ کسی که صبح کند و اهمیتی به کارهای مسلمانان ندهد او از آنان نیست.
امام على (علیه السلام) خطاب به دو فرزند بزرگوارش امام حسن و حسین (علیهما السلام) فرمود: «کُونا لِظّالِمِ خَصْماً وَ لِلْمَظْلُومِ عَوْناً»[۲]؛ یعنی دشمن ظالم و یار و کمک کار مظلوم باشید.
در این روایت نیز سخنى از مسلمانان نیست، بنابراین، دفاع از مظلوم وظیفه هر مسلمانى است؛ هر چند مظلوم، غیر مسلمان باشد.
در روایت ديگرى پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) مى فرمايند: «وَ مَنْ سَمِعَ رَجُلًا يُنَادِى يَا لَلْمُسْلِمِينَ فَلَمْ يُجِبْهُ فَلَيْسَ بِمُسْلِمٍ؛[۳] هر كسى فرياد و استغاثه انسانى را بشنود كه مسلمانان را به يارى و كمك مى طلبد و به يارى او نرود، مسلمان نيست.
بنابراین در این لحظه‌ی خطیر، مسلمین جهان باید احساس تکلیف کنند؛ باید وظیفه‌یی را که مسلمانی بر دوش آنان نهاده، درک کنند. از سویی تکلیف حفاظت از سرزمینهای اسلامی است، که از ضروریات فقه مسلمین است؛ و از سوی دیگر پاسخ به استغاثه‌ی ملتی مظلوم که پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) فرموده است. و امروز نه یک فرد، که یک ملت صدا به استغاثه برداشته است.[۴]
همچنین خداوند متعال در قرآن کریم می فرماید: «وَاعْبُدُواْ اللّهَ وَلاَ تُشْرِكُواْ بِهِ شَيْئًا وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَبِذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَالْجَارِ ذِي الْقُرْبَى وَالْجَارِ الْجُنُبِ وَالصَّاحِبِ بِالجَنبِ وَابْنِ السَّبِيلِ وَمَا مَلَكَتْ أَيْمَانُكُمْ إِنَّ اللّهَ لاَ يُحِبُّ مَن كَانَ مُخْتَالاً فَخُورًا ». یعنی: و خدا را بپرستيد، و چيزى را با او شريك مگردانيد و به پدر و مادر احسان كنيد و در باره خويشاوندان و يتيمان و مستمندان و همسايه خويش و همسايه بيگانه و همنشين و در راهمانده و بردگانِ خود [نيكى كنيد]، كه خدا كسى را كه متكبّر و فخرفروش است دوست نمىدارد.[۵]
همچنین در آیه دیگری آمده است که «إِنِ اسْتَنْصَرُوكُمْ فِى الدِّينِ فَعَلَيْكُمُ النَّصْرُ»[۶] یعنی و (تنها) اگر در (حفظ) دين (خود) از شما يارى طلبند، بر شماست كه آنها را يارى كنيد.
خداوند متعال نیز مى‌فرمايد: وَ مٰا لَكُمْ لٰا تُقٰاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللّٰهِ وَ الْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجٰالِ وَ النِّسٰاءِ وَ الْوِلْدٰانِ الَّذِينَ يَقُولُونَ رَبَّنٰا أَخْرِجْنٰا مِنْ هٰذِهِ الْقَرْيَةِ الظّٰالِمِ أَهْلُهٰا»[۷] یعنی شما را چه شده كه جهاد نمى‌كنيد در راه خدا و مردان و زنان و كودكان مستضعفى كه مى‌گويند: پروردگارا، ما را از اين آبادى كه اهل آن ستمگرند بيرون فرما- نجات بده.
این آیات بیانگر آنند که مسلمانان ملزم هستند تا به يارى برادران دينى خود كه مورد ظلم و ستم قرار گرفته اند، شتافته و به وظيفه دينى خود عمل نمايند.
باید توجه داشت که چنین کارهایی یک مسئله انسان دوستانه است که همه دولت ها اعم از اسلامی و اسلامی به حکم وظیفۀ انسانی، در مواقع بحران به کشور های بحران زده و نیازمند، ارائه می دهند که دارای فوائد زیادی برای مردم کشور اهدا کننده است. از میان فوائد مادی چنین کارهایی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
الف. رشد و شکوفایی اقتصادی کشور اهدا کننده، چون یکی از عوامل مهم رشد اقتصادی و برقراری روابط تجاری با دیگر کشورها، داشتن اعتبار سیاسی در جامعه بین المللی است و چنین کارهایی موجب اعتبار سیاسی در جامعه جهانی می شود. چنان که تمام کشورهای دنیا برای استحکام پایه های نظام خود در جامعه جهانی به دوستان خود در مناطق مختلف کمک های مادی و معنوی می نمایند و اهرم های دفاعی برای خود درست می کنند.
ب. برخورداری از کمک های متقابل در شرایط بحرانی مشابه.
ج. به دست آوردن پشتیبانی ملت ها و دولت ها، هر ملتی دارای دشمنان زیادی است که به تنهایی نمی تواند در مقابل آنها از خود دفاع کند و برای حفظ نیازمند داشتن حامی و نیروی های پشتیبان در میان کشورهای دنیا و تعامل خوب و حمایت از آنها است.
آثار معنوی:
الف. خوشنودی خداوند متعال و انجام وظیفه شرعی،[۸]
ب. انجام وظیفه انسانی و نوع دوستی،
ج. تحکیم روابط دوستانه بین دولت ها و ملت ها،
د. گسترش عدالت، رفع ظلم و ستم و ترویج آرمان های اسلام و انقلاب.
براین اساس رهبران کشورها موظف اند برای حفظ منافع کشور مردم خود، دراین زمینه سرمایه گذاری کنند.
در پایان ذکر این آیه از قرآن کریم ضروری است که بر اساس آن اسلام معتقد است مردم مسلمان در سراسر دنیا یک ملت هستند، لذا خداوند متعال از آنان تعبیر به امت واحده می کند و می فرماید: “إِنَّ هذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً واحِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُون”.[۹] یعنی به همه انسانها گفتيم شما امت واحدى هستيد و من پروردگار شما هستم پس از مخالفت با من بپرهيزيد.
همچنین خداوند متعال در آیه دیگری می فرمایند: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَ اتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ » مؤمنان برادر يكديگرند؛ پس دو برادر خود را صلح و آشتى دهيد و تقواى الهى پيشه كنيد، باشد كه مشمول رحمت او شويد[۱].
نتیجه گیری: با توجه به آیات و روایات که برخی از آنها در بالا ذکر شد کمک کردن به کشورهای مظلوم مسلمان و حتی در بعضی موارد غیر مسلمان که مورد ظلم واقع شده اند، یکی از آموزه های فطری است که هر عقل سلیمی آن را تایید می کند و به هر نحو چه به لحاظ مادی و معنوی بایستی به آنها را انجام داد.
[۱] ابنعباس، عبدالله بن عباس، غريب القرآن فى شعر العرب، ۱جلد، مؤسسة الكتب الثقافية – لبنان – بيروت، چاپ: ۱، ۱۴۱۳ ه.ق.
[۱] . الكافي، ثقة الاسلام کلینی ج ۲، ص ۱۶۴ ح ۵ ؛ تهذیب الاحکام، شیخ طوسی، ج ۶، ص ۱۷۵، ح ۲۹ ؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج ۷۱، ص ۳۳۹، ح ۱۲۰.
[۲] . نهج البلاغة، شريف الرضى، محمد بن حسين، محقق / مصحح: صبحي صالح، هجرت، قم، ۱۴۱۴ قمری، چاپ: اول، ص ۴۲۱، (نامه ۴۷).
[۳] . کافى، ج ۲، ص ۱۶۴، حدیث ۵ (دار الکتب الاسلامیة)؛ وسائل الشیعه، ج ۱۵، ص ۱۴۱، حدیث ۲۰۱۶۹ (چاپ آل البیت).
[۴] . پیام مقام معظم رهبری (مد ظله العالی) در پی برگزاری کنفرانس صلح خاورمیانه.
[۵] . سوره نساء، آیه ۳۶٫
[۶] . سوره انفال، آیه ۷۲٫
[۷] . سوره نساء، آیه ۷۵٫
[۸] اصول کافی، کتاب ایمان و کفر، باب حق مؤمن بر مؤمن، ح ۱و ۲ و۳٫ برای اطلاع بیشتر به کتاب معراج سعادت، ص ۳۸۵ مراجعه نمایید.
[۹] انبیاء، ۹۲٫