سؤال ۱۵۵: لطفا در مورد حضرت رقیه سلام الله علیها دختر امام حسین علیه السلام از منابع معتبر توضیح دهید که آیا ایشان در کربلا حضور داشتند و در چه سنی به شهادت رسیدند؟
پاسخ ۱۵۵: حضرت رقیه سلام الله علیها دختر امام حسین علیه السلام امام سوم شیعیان است. نام مادر او رباب است.[۱] ابن فندق در کتاب لباب الانساب از دختری به نام رقیه برای امام حسین(ع) در کنار فاطمه و سکینه یاد کرده است. وی در جای دیگر فاطمه، سکینه، زینب و ام کلثوم را دختران امام حسین ذکر می‌کند و می‌افزاید زینب و ام کلثوم در کودکی از دنیا رفتند.[۲] محمد بن طلحه شافعی دختران امام را چهار تن دانسته و تنها از زینب، سکینه و فاطمه نام برده‌است و نام دختر چهارم را ذکر نکرده است.[۳] نجم الدین طبسی از گزارش ابن فندق و مطالب السئول به این نتیجه رسیده که نام دختر چهارم امام حسین(ع) رقیه و کنیه او ام‌کلثوم است.[۴] با این حال بیشتر منابع تاریخی دختری به نام رقیه برای امام ذکر نکرده‌اند؛ شیخ مفید تنها سکینه و فاطمه را به عنوان دختران امام حسین(ع) ذکر می‌کند.[۵]
حضور در کربلا
در منابع به حضور وی در کربلا تصریح نشده است. در برخی نسخه‌های کتاب الملهوف که از امام حسین(ع) جملاتی به بازماندگان خود گزارش شده از رقیه نام برده شده است؛ اما اشاره نشده که رقیه دختر امام است.[۶] در ینابیع الموده با کمی تفاوت در همین عبارت نام رقیه در کنار نام دختران دیگر امام حسین(ع) آمده است.[۷]
این احتمال وجود دارد که منظور از رقیه در این گزارش، رقیه دختر امام علی(ع) باشد.[۸] به خصوص اینکه اسم رقیه، در کنار دیگر خواهران امام حسین(ع) مانند ام کلثوم و زینب آمده است و در برخی از نسخه‌های کتاب لهوف نیز این عبارت نیست.[۹]
زمانی که زینب (س) در کوفه با سر بریده برادرش امام حسین(ع) مواجه شد، اشعاری سرود که در ضمن آن گفته است: «ای برادرم! با فاطمه کوچک سخن بگو که نزدیک است قلبش تهی گردد».[۱۰]
ماجرای درگذشت
گفته شده است دختری سه یا چهار ساله همراه اسیران کربلا در شام بوده است. او شبی پدر را در خواب دید هنگامی که از خواب بیدار شد، بسیار گریه و بی‌تابی می‌کرد و پدرش را می‌خواست. یزید صدای گریه او را شنید، دستور داد سر امام حسین را نزد او بردند. رقیه با دیدن این منظره ناراحتی‌اش بیشتر شد و به سبب همین ناراحتی در سن چهار سالگی چند روز پس از دیدن سر پدر در خانه یزید درگذشت.[۱۱]
دیگر گزارش‌ها
ملا حسین کاشفی (متوفی ۹۱۰ق) محل حادثه را کوشْک (کاخ) یزید و زمان آن را روز دیدن سر بریده ذکر کرده است.[۱۲]
فخرالدین طُریحی (م ۱۰۸۵ ق)؛ نخستین کسی است که کودک را سه ساله و سخنانی از او خطاب به پدر گزارش کرده است.[۱۳]
محمدحسین ارجستانی در اواخر قرن سیزدهم، نام کودک را زُبیده، سن او را سه سال، محلّ حادثه را خرابه شام گزارش کرده است. ارجستانی پیش از ذکر این حادثه، به حضور دختری از امام حسین(ع) به نام رقیه در شام یاد کرده است.[۱۴]
محمدجواد یزدی در اوایل قرن چهاردهم محل حادثه را خرابه شام دانسته است و گفته نام او زُبَیده یا رُقَیه یا زینب یا سَکینه و یا فاطمه بوده است.[۱۵]
سید محمدعلی شاه عبدالعظیمی (م ۱۳۳۴ق)، برای نخستین بار، نام کودک را رقیه و سنّ او را سه سال آورده است.[۱۶]
بارگاه شریف حضرت رقیه (س)
در شهر دمشق بارگاهی به رقیه (س) منسوب است این دومین زیارتگاه شیعیان در این شهر است. گفته می‌شود این زیارتگاه در مکانی به نام باب الفرادیس که رقیه دختر امام حسین از دنیا رفته است بنا شده است. آستانه حضرت رقیه ساختمانی بزرگ دارد که آمیخته‌ای از هنر و معماری ایرانی و اسلامی است.
عزاداری
برخی از شیعیان شب و روز سوم محرم را به روضه رقیه اختصاص داده‌اند.[۱۷] در برخی تقویم‌های شیعی ۵ صفر سال‌روز درگذشت وی ثبت شده است.[۱۸] برخی از هیئت‌های عزاداری و مساجد شیعیان به نام وی نامگذاری شده است. نوحه‌ها و اشعار زیادی در رثاء وی سروده شده و در برخی نوحه‌ها به کسانی که وجود ایشان را منکر می‌شوند، طعنه و کنایه زده شده است.
نظر مراجع عظام تقلید در مورد حضرت رقیه سلام الله علیها دختر امام حسین علیه السلام
آیت الله تبریزی (ره): مزار كنوني حضرت رقيه بنت الحسين عليهماالسلام در شام، از اول مشهور بوده، گويا حضرت امام حسين عليه السلام نشاني را از خود در شام به يادگاري سپرده است، تا فردا كساني پيدا نشوند كه به انكار اسارت خاندان طهارت عليهم السلام و حوادث آن بپردازند، اين دختر خردسال گواه بزرگي است بر اينكه در ضمن اسيران حتي دختران خردسال نيز بوده اند، ما ملتزم به اين هستيم كه بر دفن حضرت رقيه عليهاالسلام در اين مكان شهرت قائم است، حضرت عليهاالسلام در اين مكان جان سپرده و دفن شده است. ما به زيارتش شتافتيم، و بايد احترام او را پاس داشت.
دفن اين طفل خردسال (حضرت رقيه عليهاالسلام) در شام گواه بزرگ و نشان قوي از اسارت خاندان طهارت، و ستم روا داشته بر ايشان دارد، آن ستمي كه تمام پيامبران از آدم تا خاتم بر آن گريستند، تا آنجا كه خدا عزاي امام حسين عليه السلام را بر آدم خواند، از اين رو احترام اين مكان لازم است، به سخنان فاسد گوش فرا ندهيد، و به سخنان باطلي كه مي گويند: رقيه عليهاالسلام طفلي خردسال بيش نبود، گوش فرا ندهيد، مگر علي اصغر عليه السلام كودك خردسال نيست كه در روز قيامت شاهدي خواهد بود، و موجب آمرزش گنهكاران شيعه خواهد شد ان شاء الله تعالي.
بنابراين بر همه واجب است احترام اين مكان (محل دفن حضرت رقيه عليهاالسلام) را داشته باشند، و به سخنان فاسد و بيهوده اي كه از گمراهي شياطين است، گوش فرا ندهند و اعتنايي نكنند. ما با زيارت دختر امام حسين عليه السلام (رقيه عليها السلام) به خداوند متعال تقرب مي جوييم، آن دختري كه خود مظلوم بود، و خاندان وي همه مظلوم بودند.
آیت الله مکارم: شكي نيست كه دختر كوچكي از امام حسين (ع) در شام از دنيا رفت و در آنجا دفن شد و حرم فعلي منسوب به همان دختر است، اما اين كه نام آن دختر رقيه بوده يا نام ديگري داشته در بين دانشمندان اسلامي اختلاف نظر وجود دارد هر چند معروف اين است كه نامش رقيه است. هميشه موفق باشيد.
آیت الله نوری همدانی: در كتاب هايي چون كامل بهائي و نفس المهموم و كتاب هاي معتبر ديگر دختر خردسالي كه برخي نام او را رقيه ناميده اند و در شام به شهادت مي رسد، براي امام حسين (ع) ذكر كرده اند و اگر كسي براي آن حضرت نذر كند، بايد آن را ادا نمايد و مضجع موجود در دمشق متعلق به آن حضرت است.
آیت الله سید صادق روحانی: اولا راجع به حضرت رقيه سلام الله عليها اخيرا كتابي نوشته شده است و خيلي خوب اثبات نموده به اين كه حضرت رقيه ۳ ساله در خرابه شام از دنيا رفته و قبرش هم در آنجاست و معجزات زيادي هم نقل شده است و ثانيا قاعده اي در فقه است بنام تسامح در ادله سنن، مقتضي آن قاعده اين است كه آنچه راجع به اين دختر ۳ ساله گفته اند شما هم نقل كنيد و به زيارت او برويد همه اش بر طبق موازين شرع است، من خودم چند سال قبل براي معالجه به لندن رفتم در برگشت، لبنان از هواپيما پياده شدم و چند روز در آنجا ماندم كه بروم سوريه براي زيارت آن خانم و الان هم از آن عمل خرسندم.
آیت الله علوی گرگانی: وجود حضرت رقيه سلام الله عليها از مسلّمات تاريخي است و اگر شبهه اي هم هست در اصل وجود ايشان نيست و بعضي از شبهات در نام مبارك او وجود دارد ولي اين مسئله كه دختري از امام حسين عليه السلام در شام مدفون است، هيچ گونه شك و شبهه اي در آن وجود ندارد و توصيه ما به كساني كه اين شبهات را نسبت به معتقدات ديني مردم وارد مي كنند آن است كه بدانند هيچ گونه نفعي نخواهند برد و فقط آخرت خود را خراب كرده اند و خود را مورد غضب امام حسين عليه السلام قرار داده اند و لذا خوب است كه با اين گونه مسائل خود را درگير ننمايند.
آیت الله مظاهری: همين جا كه به عنوان مرقد حضرت رقيه عليها السّلام مشهور است، مرقد اوست و تشكيك كردن يك ظلم است آن هم ظلم به بچه مظلوم امام حسين عليه السّلام و همين شهرت راجع به مرقد مطهر حضرت زينب سلام الله عليها نيز هست و تشكيك در آن ظلم به حضرت زينب سلام الله عليها است و ظلم به حضرت زينب گناهش خيلي بزرگ است و ما در اين گونه موارد نظير سيادت اشخاص و قبور بزرگان چيزي جز شهرت نداريم و اين شهرت در نظر همه فقها حجت بوده و هست.[۱۹]
برای آگاهی بیشتر پاسخ های زیر را مطالعه فرمایید:
نمایه: زندگی نامه امام سجاد علیه السلام از ولادت تا شهادت، پاسخ شماره ۱۴۶٫
نمایه: زندگی نامه امام حسین علیه السلام از ولادت تا شهادت، پاسخ شماره ۱۴۴٫
نمایه: روزشمار دهه محرم / علت نامگذاری شبهای دهه اول محرم، پاسخ شماره ۱۳۰٫
[۱] . مفید محمد بن نعمان، الارشاد، ، ج ۲، ص ۳۷، انتشارات علمیه اسلامیه .
[۲] . ابن فندق، لباب الانساب، ۱۳۸۵، ص ۳۵۰-۳۵۵٫
[۳] . شافعی، مطالب السئول، ۱۴۱۹ق، ص۲۵۷.
[۴] . طبسی، رقیه بنت الحسین، ص ۸-۹.
[۵] . شیخ مفید، الارشاد، ج۲، ۱۴۱۳ق، ص۱۳۵.
[۶] . سید بن طاووس، الملهوف، ص۱۴۱.
[۷] . قندوزی، ینابیع المودّه، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۷۹.
[۸] . طبسی، رقیه بنت الحسین، ص۲۵.
[۹] . سید بن طاووس، لهوف، ۱۳۴۸ش.
[۱۰] . مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج ۴۵، ص ۱۱۵، « …یا اخی فاطم الصغیرة کلمّا فقد کاد قلبها ان یذوبا»؛ القندوزی، ینابیع المودة، ج ۲، ص ۴۲۱، انتشارات الشریف الرضی، چاپ اول ۱۳۷۱ ش.
[۱۱] . طبری، کامل بهائی، ۱۳۸۳ش، ص۵۲۳.
[۱۲] . واعظ کاشفی، روضة الشهدا، ۱۳۸۲ش، ص۴۸۴.
[۱۳] . طریحی، المنتخب فی جمع المراثی والخطب، صد و سی و شش.
[۱۴] . محمدحسین ارجستانی، اَنوارالمجالس، ص ۱۶۰-۱۶۱٫
[۱۵] . شیخ محمدجواد یزدی، شعشعة الحسینی، ج۲، ص۱۷۱-۱۷۳.
[۱۶] . شاه عبدالعظیمی، الإیقاد، ص۱۷۹.
[۱۷] . هادی منش، هودج خون، ص۱۰۲.
[۱۸] . مرکز پژوهش‌های صدا و سیما، روزشمار قمری، ص۳۵
[۱۹] . برگرفته شده از سایت ویکی شیعه با اندکی ویرایش و اضافه کردن مطالب.