سؤال ۲۵: با توجه به این که در دین مبین اسلام با زن یائسه و زنی که با شوهرش نزدیکی نکرده بلا فاصله بعد از طلاق می‌شود ازدواج کرد و عده طلاق ندارد سئوال من این است که با زنی که همیشه با کاندوم عمل نزدیکی را انجام داده، می‌شود بلا فاصله ازدواج کرد؟ با فرض فاحشه بودن آن زن جواب سئوال چیست؟ البته باید توجه داشت عده طلاق برای جلو گیری از اختلاط نسل می‌باشد و با استفاده ار کاندوم این مسئله حل می‌شود.
پاسخ ۲۵: عِدّه در اصطلاح فقها عبارت از تـربـّص (حـالت انـتـظـار) شـرعـى اسـت كـه زن بـعـد از طـلاق و زوال نـكـاح و يـا وفـات لازم اسـت مـدّتـى درنـگ كـرده، سـپـس شـوهـر ديـگـر اخـتـيـار كند. بعبارتی دیگر عده یعنی زمانی که یک زن به سبب طلاق ویا مرگ شوهرش ویا در اثر وطی شبهه ، باید انتظار بکشد وجایز نیست ـ در این مدت ـ با دیگری ازدواج کند.[۱]
همه مراجع معظم تقلید در پاسخ به این سؤال که آیا با توجه به پیشرفت های علمی، استفاده از دارو (خوراكى ،تزريقى) و يا به كار بردن وسايل پيشگيرى پزشكى، که به طور قطع از باردارى زن جلوگيرى می کند؛ آیا نگهداشتن عده لازم است، فرموده اند: “آرى، بايد عده نگه دارند.”[۲]
حضرت آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله) در این خصوص می فرمایند: نگه داشتن عده یک دستور شرعی ودینی است وشرع حتی در مواردی که زن علم دارد حامله نیست واجب ولازم دانسته است که زن عده نگه دارد وانسان متدین ومعتقد خود را به اجرای آن ملتزم می داند اگر چه فلسفه وعلت آن برای اومعلوم نباشد.[۳]
برای زن، در ازدواج موقت اگر یائسه یا صغیره[۴] نباشد، بعد از دخول، نگه داشتن عده واجب است. امام خمینی (ره) در این زمینه فرموده اند:
“زنى که نُه سالش تمام شده و یائسه نیست اگر صیغه شود؛ مثلاً یک ماهه یا یک ساله، چنانچه شوهرش با او نزدیکی نماید و مدّت آن زن تمام شود یا شوهر مدّت را به او ببخشد در صورتى که حیض مى بیند باید به مقدار دو حیض و اگر حیض نمى‌بیند، چهل و پنج روز باید از شوهر کردن خوددارى نماید؛[۵] یعنی عدّه ازدواج موقّت بعد از تمام شدن مدّت، در صورتى که عادت ماهانه مى‌بیند، به مقدار دو حیض کامل است و اگر عادت نمى‌بیند چهل و پنج روز تمام است.[۶]
اما زن یائسه لازم نیست عده نگه دارد. مراد از زن یائسه زنان پنجاه ساله غیر قرشیه و شصت ساله قرشیه است. اما زنى که بچه‌دار نمی شود یائسه محسوب نمى‌شود و باید بعد از ازدواج عده نگه دارد.
برخی از دلایل عده نگه داشتن زن به شرح زیر است:
جلوگیری از اختلاط انساب: نگه داشتن عده بهترین راه جلوگیری از اختلاط انساب است، برای این که اگر فرزندی متولد شد، به طور یقین مشخص باشد که پدرش چه کسی است و در نتیجه محارم این فرزند معلوم باشد و بداند با چه کسانی نمی‌تواند ازدواج کند و نیز معلوم باشد که از چه کسی ارث می برد و چه کسی از او ارث می برد و… .
رعایت بهداشت و جلوگیری از بیماری: نگه داشتن عده موجب بهداشت جسمی و روحی طرفین است. چنانچه می‌دانید بسیاری از بیماری‌های خطرناک در اثر مقاربت حاصل می‌گردد و عده، خود به منزله قرنطینه‌ای برای پیشگیری از آن به شمار می‌رود.
موضوع بهداشت روانی نیز مسئله‌ای جدی است؛ چرا که ارتباطات جنسی بدون فاصله زمانی، زیان‌های روحی شدیدی را از نظر فردی و اجتماعی وارد می‌سازد که بر متخصصان مسائل اجتماعی پوشیده نیست.
جلوگیری از هوسرانی و بی بندباری: این محدودیت زمانی تا حدودى جلوى هوس رانی ها و بی بند و باری های زن و مرد را مى‌گیرد.
ارج نهادن به شخصیت و کرامت انسانی زن: بدیهی است خدای متعال در تشریع احکام کرامت و شخصیت انسان را در نظر داشته، چه شخصیت فردی و چه اجتماعی. بنابراین، ممکن است این مسئله (نگه داشتن عده) ناظر به حکم این چنینی باشد؛ یعنی در نظر گرفتن شخصیت و کرامت انسانی زن در جامعه به عنوان یک انسان و عدم نگاه به او به عنوان یک کالا.
رعایت این مقررات خود موجب بالا رفتن جایگاه ارزشی زنان در جامعه بشری است؛ چرا که دین اسلام به زن به عنوان انسانی کامل و مستقل و با حقوقی همانند حقوق مردان می نگرد، نه به عنوان یک کالای مصرفی و بی ارزشی که هر لحظه ای مردان هوسران اراده کنند در اختیار آنان باشد. نگه داشتن عده به زن ارزش و شخصیت می بخشد.
اینها تنها بخشی از حکمت های وجوب نگه داشتن عده در ازدواج موقت است که تا اکنون برای ما روشن شده است، اما به یقین این حکم خداوند علیم و حکیم همانند دیگر احکام او دارای حکمت ها و منافع دیگری است که خداوند در آن قرار داده است.[۷]
گفتنی است که فلسفه عده نگه داشتن به غیر از موارد مذکور، حکمت‌ها و دلایل دیگری دارد که ما از همه آنها اطلاع نداریم. علت واقعى عده، مانند بسیاری از اسرار امور عالم، بر ما مخفى است و آنچه گفته مىشود – از قبيل انعقاد نطفه، حريم زوجيت و… – از حكمتهاى آن به شمار مىآيد. از اين رو اگر مرد سالها نيز جدا از زن خود زندگى كند، يا در مسافرت باشد، باز بايد زن عده نگه دارد.
به همین جهت تنها استفاده از کاندوم یا هر پوشش دیگری که مانع انتقال منی مرد به زن شود نمی‌تواند تغییری در حکم ایجاد کند.
البته، ازدواج موقت با فواحش هر چند کراهت دارد، ولی حرام نیست و چون در شرع اسلام برای چنین زنانی احترامی قرار داده نشده، در ازدواج با ایشان رعایت عده نیز لازم نیست.[۸] ولی به این دلیل که ازدواج با این افراد در بعضی از موارد، ایجاد مشکلات جسمی و روحی و حیثیتی می‌نماید، توصیه می‌شود که برای جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی، سزاوار است که جوانب احتیاط را مراعات نموده، از جمله این که این ازدواج را به صورت رسمی به ثبت برساند و یا افراد مورد اعتمادی را به عنوان شاهد در نظر بگیرد.
[۱] . سایت رسمی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی سیستانی، پرسش و پاسخ، عده.
[۲] آيت الله فاضل، جامع المسائل، ج ۱، س ۱۶۱۸؛ آيت الله مكارم، استفتاءات، ج ۲، س ۱۱۲۰ و ۱۱۲۱؛ توضيح المسائل مراجع، م ۲۵۱۱؛ صافى، جامع الاحكام، ج ۲، س ۱۳۱۳؛ آيت الله نورى، توضيح المسائل، م ۲۵۰۶؛ آيت الله تبريزى، استفتاءات، س ۱۷۱۲؛ آيت الله وحيد، توضيح المسائل، م ۲۵۲۰؛ امام خمينى، استفتاءات، ج ۳، عده طلاق، س ۶۴ و دفتر: آيات عظام خامنهاى، بهجت و سيستانى.
[۳] . سایت رسمی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی سیستانی، پرسش و پاسخ، عده.
[۴] . مسئله ۴۸ بر طبق مذهب امامیه زن مطلّقه یائسه و صغیره گرچه با آنها نزدیکى شده باشد عدّه ندارند. توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج ۲ ، ص ۸۹۶.
[۵] . توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج ۲، ص ۵۲۶، م ۲۵۱۵.
[۶] . همان، (مکارم). م ۲۵۱۵ ، ص ۵۲۶.
[۷] . برای آگاهی بیشتر به سایت ویکی پرسش، فلسفه عده زن مراجعه فرمایید.
[۸]. ر.ک: شیخ انصارى، مرتضى، صراط النجاة، ص ۲۴۳، م ۹۲۵، كنگره جهانى بزرگداشت شيخ اعظم انصارى، قم، اول، ۱۴۱۵ ه ق.