سؤال ۱۹: برای آن که نماز خود را شکسته بخوانیم چه مقدار مسافت نیاز است که طی نماییم؟ ما که گاهی از شهر بیرون می‌رویم، ملاک شکسته شدن نماز خود را از کدام یک از این دو مورد انتخاب نماییم: آخر شهر و یا دیوارهای شهر؟
پاسخ ۱۹: الف. درباره مقدار مسافت شرعی فقها چند نظریه دارند: برخی مقدار مسافت را تقریباً ۵/۲۲ کیلومتر می دانند.[۱] بعضی می گویند مسافت شرعی تقریباً ۵/۲۱ کیلومتر است.[۲] عده ای هم برآنند که مسافت شرعی تقریباً ۲۲ کیلومتر است.[۳]
ب. در جواب بخش دوم سؤال، مراجع معظم تقلید چنین فرموده اند:
حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی):
- چنانچه بخواهيد از راهى كه هشت فرسخ[۴] است به آنجا برويد، بايد نماز را شكسته بخوانيد و اگر از راهى كه هشت فرسخ نيست برويد بايد تمام بخوانيد.
- ابتداى هشت فرسخ را بايد از خانه‌هاى آخر شهر حساب نماييد.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی):
- معیار مسیری است که از آن مسیر می رود.
- آخرین خانه های شهر ملاک است.
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مدظله العالی):
- اگر از راهی رود که از شهر خارج می شود و فاصله اش تا مقصد حدوداً ۴۵ کیلومتر اگر نخواهد برگردد و یا ۵/۲۲ کیلومتر اگر بنای بازگشت دارد مسافر است و نمازش شکسته می شود و خانه های آخر شهر ابتدای سفر او محسوب می گردد، اما اگر از راهی که تماماً شهر است تا مقصد می رود و اتصال خانه ها تا مقصد ادامه دارد مسافر نیست و نمازش تمام است. والله العالم
- خانه های مسکونی آخر شهر در حکم دیوار شهر است و انتهای شهر و ابتدای سفر حساب می شود. والله العالم
حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مدظله العالی): مسافر باید نماز ظهر و عصر و عشا را با نُه شرط، شکسته بجا آورد، یعنى دو رکعت بخواند:
شرط اول: سفر او کمتر از هشت فرسخ شرعى نباشد. کسى که رفت و برگشت او مجموعاً هشت فرسخ (تقریباً ۴۴کیلومتر) است، خواه رفتن یا برگشتنش کمتر از چهار فرسخ باشد یا نباشد، باید نماز را شکسته بخواند، بنابراین اگر رفتن سه فرسخ و برگشتن پنج فرسخ، یا به عکس باشد، باید نماز را شکسته – یعنى دو رکعتى – بخواند. این نوع مسافت را که در آن مسیر رفت و برگشت، مجموعاً هشت فرسخ میباشد، «مسافت تلفیقی» می‌‌نامند.
ابتداى هشت فرسخ را باید از جایى حساب کند که شخص پس از عبور از آنجا مسافر محسوب میشود و آنجا غالباً آخر شهر یا روستا است؛ ولى در بعضی از شهرهاى بسیار بزرگ (بلاد کبیره) ممکن است آخر محله باشد.
انتهای مسافت شرعی برای فرد مسافری که قصد دارد به شهر یا روستایی که وطن او نمی‌باشد سفر نماید، آخرین مقصد فرد در آن شهر یا روستا میباشد؛ به عنوان مثال فردی که وطن وی در (۱۵) کیلومتری شهر مشهد میباشد، چنانچه قصد داشته باشد به مکانی در شهر مشهد مانند حرم مطهّر امام رضا علیه السلام که در (۲۵) کیلومتری وطن وی قرار دارد برود و برگردد، نمازش در این سفر شکسته است؛ امّا اگر قصد دارد تنها به مکانی در داخل شهر مشهد که در (۲۰) کیلومتری وطن وی قرار دارد برود و از همان‌جا برگردد، نمازش تمام است.
شرط دوم: از اول سفر قصد پیمودن هشت فرسخ را داشته باشد.
شرط سوّم: در بین راه از قصد خود برنگردد.
شرط چهارم: قبل از رسیدن به هشت فرسخ، قطع‌کننده سفر پیش نیاید.
شرط پنجم: براى کار حرام سفر نکند.
شرط ششم: سفر برای صید لهوی نباشد.
شرط هفتم: از کسانى که خانه آنها همراهشان است، نباشد. افرادی که خانه‌شان همراه آنهاست، مانند صحرانشینهائى که در بیابانها گردش میکنند و هرجا آب و خوراک براى خود و اطرافیان و چهارپایانشان پیدا کنند میمانند و بعد از چندى به جاى دیگرى میروند، در این مسافرتها باید نماز را تمام بخوانند.
شرط هشتم: شغلش سفر نبوده ونیز کثیر‌السفر در حدّ مسافت شرعی نباشد. «کسی که شغلش سفر است» یا «کثیر السفر» در حدّ مسافت شرعی است، باید نمازش را تمام بخواند و این امر در سه مورد محقّق میشود:
- کسی که سفر در حدّ مسافت شرعی شغل اوست مانند راننده، خلبان، کشتیبان.
- کسی که سفر در حدّ مسافت شرعی مقدّمه شغل اوست مانند معلّم، پزشک، تاجر یا کارگری که بین وطن و محلّ کارش در رفت و آمد است.
- کسی که برای غیر شغل مثل زیارت، معالجه بیماری، تفریح، زیاد به مسافرت در حدّمسافت شرعی می‌رود.
گروه دوم و سوم – اگر عنوان «کثیر السفر» عرفاً بر آنان صدق کند – باید نمازهایشان را در سفر، کامل بخوانند؛ امّا در گروه اول، لازم نیست به او کثیر‌السفر بگویند؛ بلکه اگر در عرف «کسی که شغلش سفر است» به او گفته میشود، یعنی کسی که کار او سفر کردن در حدّ مسافت شرعی باشد، مثل رانندهای که شغلش حمل مسافر یا کالا است – هرچند این کار شغل موقّت او باشد – با صدق عرفی این عنوان، نمازش تمام است.[۵]
[۱]. امام خمینی، بهجت، خامنه ای، فاضل، صافی و نوری. توضیح المسائل مراجع، ج۱، م ۱۲۷۲٫
[۲]. مکارم شیرازی، توضیح المسائل مراجع، ج۱، ص ۶۸۴٫
[۳]. تبریزی، سیستانی و وحید خراسانی، منهاج الصالحین، م ۸۸۴٫
[۴]. هشت فرسخ يعنى ۴۵ كيلومتر هر چند به صورت رفت و برگشت باشد.
[۵] . سایت رسمی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی سیستانی، نماز مسافر.
