سؤال ۶۱: آیا به پولی که برای سفر حج، خرید مسکن و مایحتاج زندگی پس انداز شده است خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ ۶۱: خمس پس انداز حج: مالى را كه خرج سفر حجّ و زيارتهاى ديگر مى‌كند اگر مانند مركب سوارى باشد كه عين آن باقى است و از منفعت آن استفاده شده، از مخارج سالى حساب مى‌شود كه در آن سال شروع به مسافرت كرده، اگر چه سفر او تا مقدارى از سال بعد طول بكشد. ولى اگر مثل خوراكيها از بين رفته باشد بايد خمس مقدارى را كه در سال بعد واقع شده بدهد. [۱]
آیت الله سیستانی: پولی را که فرد با آن از درآمد بین سال برای حج یا عمره ثبت نام کرده و پس از سال خمسی یا در سالهای بعد مشرّف می‌شود، در یک صورت خمس ندارد و آن صورت این است که حج یا عمره واجب بوده و قبلاً با استطاعت یا نذر شرعی بر ذمّه او آمده (مستقرّ شده) باشد. در این حالت این پول خمس ندارد به شرط آن که:
الف. برای تشرّف، راه دیگری جز ثبت نام و در نوبت قرار گرفتن وجود نداشته باشد.
ب. مال دیگری که از آن، خمس این پول را پرداخت کند نداشته باشد.
امّا در غیر این صورت مثل آنکه حج یا عمره مستحبی باشد یا آنکه سال اول استطاعت حج واجب باشد – که هنوز حج بر ذمّه او به طور قطعی ثابت نشده – یا آنکه قبلاً حج بر ذمه او آمده و نرفته ولی اکنون توانایی خرید فیش آزاد را داشته باشد، پول ثبت نام در انتهای سال خمس دارد.[۲]
آیت الله بهجت (ره): اگر كسى بدون پس انداز نمى‌تواند به حج يا عمره يا عتبات و امثال آن، مشرّف شود، به پولى كه بدين منظور پس انداز مى‌نمايد، خمس تعلق نمى‌گيرد.[۳]
آیت الله فاضل (ره): اگر مثل خوراكيها از بين رفتنى باشد بايد خمس مقدارى را كه سر سال خمس باقى مانده بدهد.
گلپايگانى، صافى، نورى: مالى را كه خرج سفر حجّ و زيارتهاى ديگر مى‌كند از مخارج سالى حساب مى‌شود كه در آن سال شروع به مسافرت كرده، اگر چه سفر او تا مقدارى از سال بعد طول بكشد.
خوئى، تبريزى: مالى را كه خرج سفر حجّ و زيارتهاى ديگر مى‌كند، از مخارج سالى حساب مى‌شود كه در آن سال خرج كرده و اگر سفر او تا مقدارى از سال بعد طول بكشد، آنچه در سال بعد خرج مى‌كند بايد خمس آن را بدهد.
مكارم: همانگونه كه اشاره شد هزينه سفر حجّ يا زيارتهاى مستحبّى اگر از درآمد همان سال باشد خمس ندارد و اگر ناچار باشد از چند سال قبل اسم‌نويسى كند و هزينه را بدهد جزء مخارج همان سالش محسوب مى‌شود و خمس ندارد، نه در آن سال و نه در سالهاى بعد.
زنجانى: مالى را كه خرج سفر حجّ و زيارتهاى ديگر بگونه‌اى كه متعارف است مى‌كند خمس ندارد.[۴]
خمس پس انداز ما یحتاج زندگی: آنچه که از منافع كسب در بين سال به مصرف خوراك و پوشاك و اثاثيه و خريد منزل و عروسى و جهيزيۀ دختر و زيارت و مانند اينها مى‌رساند، در صورتى كه از شأن او زياد نباشد و زياده‌روى هم نكرده باشد، خمس ندارد.[۵]
آیت الله خامنه ای: اگر خريد ما يحتاج زندگى بر حسب وضع مالى شخص متوقف بر پس انداز درآمد سال باشد، و بنا دارد پس اندازها را در آيندۀ نزديك مثلًا دو سه ماه ديگر، صرف خريد ما يحتاج زندگى نمايد، خمس ندارد.[۶]
شخصی که پولی پس انداز نموده تا بتواند مشکلات زندگی اش را حل کند چنانچه براى صرف در احتياجات زندگى باشد و در آينده نزديك مثلًا تا دو سه ماه بعد از پايان سال خمسى در همان مورد صرف شود، پرداخت خمس آن واجب نيست و خمس وامی که قرض کرده اگر از درآمد سال خود قسطهاى آن را بپردازد و عين مالى كه قرض گرفته هنگام رسيدن سال خمسى نزد او باقى باشد، واجب است كه خمس آن را به ميزان اقساطى كه پرداخت نموده، بپردازد.[۷]
آیت الله گلپایگانی (ره): به پولی که برای خرید خانه، فرش یا سایر لوازم پس اندازه شده خمس تعلق می گیرد.[۸]
آیت الله بهجت (ره): چيزهايى كه در زندگى به آن احتياج دارد، مانند خانه، اثاثيه و جهيزيۀ دختر اگر نمى‌تواند يك دفعه آن را تهيّه نمايد ولى مى‌تواند تدريجاً در طول چند سال آنها را تهيّه نمايد خمس ندارد مثلًا اگر يك سال زمين را و در سال بعد قسمتى از وسايل ساختمان را بخرد كه در اين صورت اگر چه زمين يا آهن و آجر و يا ساير وسايل مدّتى بدون استفاده مى‌ماند، خمس ندارد، حتى اگر پولى را براى تهيۀ اينها پس‌انداز نمايد در صورتى كه با آن پول در يك مرتبه نمى‌شود تمام آن چيز را خريد و در مدّت كمى، مثلًا دو سال و سه سال مى‌تواند آن چيز را بخرد و عرفاً مى‌گويند محتاج به آن چيز است و پس‌انداز كردن هم براى خريدن آن چيز باشد باز هم خمس ندارد؛ ولى اگر بخواهد بعد از مدّت طولانى مثلًا بعد از بيست سال آن چيز را بخرد بطورى كه عرفاً نگويند فعلًا به آن محتاج است، در اين صورت پولى كه پس‌انداز كرده، اگر از يك سال گذشت خمس دارد.[۹]
نکته: پس انداز درآمد سال اگر براى هزينۀ ازدواج در چند ماه آينده باشد، به نحوى كه اگر خمس آن را بپردازيد نتوانيد تمام هزينۀ ازدواج را تأمين نماييد، خمس ندارد.[۱۰]
برای مشاهده پاسخ های مرتبط به لینک های زیر مراجعه فرمایید.
نمایه: خمس پس انداز مسکن، پاسخ شماره ۳۵٫
نمایه: خمس قرض الحسنه: دستگردان و مصالحه، پاسخ شماره ۲۷٫
[۱] . توضيح المسائل (محشى – امام خمينى)، ج۲، ص: ۲۴-۲۵، م ۱۷۷۸٫
[۲] . پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی سیستانی، توضیح المسائل جامع، خمس، م ۲۳۲۵٫
[۳] . مناسک حج و عمره (بهجت)، ص ۲۱۰٫
[۴] . توضيح المسائل (محشى – امام خمينى)، ج۲، ص: ۲۴-۲۵، م ۱۷۷۸٫
[۵] . همان، ص ۲۱، م ۱۷۷۵٫
[۶] . اجوبه الاستفتائات، ص ۱۸۵، س ۸۸۶٫
[۷] . همان، ص ۲۰۳، س ۹۵۶٫
[۸] . مجمع المسائل(للگلپایگانی)، ج ۱، ص ۳۳۴، س ۱۵۹٫
[۹] . توضیح المسائل (محشی – امام خمینی)، ج ۲، ص ۲۲، م ۱۳۹۱٫
[۱۰] . اجوبه الاستفتائات، ص ۲۰۹، س ۹۷۸٫