سؤال ۳۴: زن مطلقه ای بودم که با مردی ازدواج موقت یک ساله نمودم، بعد از دو ماه به علت اختلاف از همدیگر جدا شدیم و ازدواج موقت را فسخ نمودیم و صیغه طلاق جاری شد. حال در حین عده (یک هفته بعد از طلاق) مجددا خواستم که با آن مرد ازدواج موقت بکنم آیا می توانم؟

جواب ۳۴: طبق نظر مراجع عظام اگر زن و مردی که ازدواج موقت کرده اند، پس از اتمام دوره عقد و یا در حین آن بخواهند مجدداً ازدواج کنند می بایست دوباره عقد را جاری کنند ولی لازم است مدت عقد اول تمام شود و یا مدت باقی مانده را به او ببخشد و پس از آن عقد جدید بخوانند[۱].پس برای تمدید مدت صیغه ازدواج موقت، باید پس از اتمام مدت آن مجدداً صیغه عقد موقت (عقد جدید) بخوانند.

لازم به ذکر است که زنى كه صيغه شده، مثلًا يك ماهه يا يك ساله او را عقد كرده‌اند، طلاق ندارد و رها شدن او به اين است كه مدتش تمام شود، يا مرد مدّت را به او ببخشد، به اين ترتيب كه بگويد: مدّت را به تو بخشيدم و شاهد گرفتن و پاك بودن زن از حيض لازم نيست.[۲]

همچنین زنى كه نُه سالش تمام شده و يائسه نيست اگر شوهرش با او نزديكى كند و طلاقش دهد، بعد از طلاق بايد عدّه نگه‌دارد يعنى بعد از آن كه در پاكى طلاقش داد، به قدرى صبر كند كه دو بار حيض ببيند و پاك شود و همين كه حيض سوم را ديد عدّۀ او تمام مى‌شود و مى‌تواند شوهر كند. ولى اگر پيش از نزديكى كردن با او طلاقش بدهد عدّه ندارد، يعنى مى‌تواند بعد از طلاق فوراً شوهر كند.

اما اگر زنی پس از طلاق بخواهد با همین مردی که با او ازدواج موقت کرده، مجددا ازدواج نماید نیازی نیست که عده نگه دارد ولی باید مجددا صیغه عقد بخواند.[۳]

عدّه زنان در ازدواج موقت‌: زنى كه نه سالش تمام شده و يائسه نيست، اگر صيغه شود، مثلًا يك ماهه يا يك ساله، چنانچه شوهرش با او نزديكى نمايد و مدت آن زن تمام شود يا شوهر مدت را به او ببخشد در صورتى كه حيض مى‌بيند، بايد به مقدار دو حيض و اگر حيض نمى‌بيند، چهل و پنج روز بايد از شوهر كردن خوددارى نمايد.

زمان آغاز عدّه‌ ابتداى عدّۀ طلاق از موقعى است كه خواندن صيغۀ طلاق تمام مى‌شود، چه زن بداند طلاقش داده‌اند يا نداند، پس اگر بعد از تمام شدن عدّه بفهمد كه او را طلاق داده‌اند، لازم نيست دوباره عدّه نگهدارد.[۴]

برای آگاهی بیشتر به پاسخ های زیر مراجعه  فرمایید:

نمایه: ازدواج: زمان مبهم در صیغه عقد موقت، سوال شماره ۱۸٫

نمایه: پرداخت مهریه در ازدواج موقت، سوال شماره ۲۱٫

نمایه: اجازه پدر در ازدواج موقت و دائم، سوال شماره ۲۳٫

[۱]. آيت الله وحيد، منهاج الصالحين، ج ۳، ۱۳۱۱ آيت الله خامنه‏اى، استفتاء، س ۱۶۳ آيت الله تبريزى، منهاج الصالحين، ج ۲، م ۱۳۱۱ آيت الله سيستانى، منهاج الصالحين، ج ۳، م ۲۴۹ امام خمينى، تحرير الوسيله، ج ۲، النكاح المنقطع، م ۱۱ آيت الله صافى، هداية العباد، ج ۲، النكاح المنقطع، م ۱۱ آيت الله نورى، استفتاءات، ج ۲، س ۶۹۴ آيت الله فاضل، جامع المسائل، ج ۲، س ۱۲۵۵ و دفتر: آيت الله بهجت و آيت الله مكارم.

[۲] . توضيح المسائل (محشى – امام خمينى)، ج‌۲، ص: ۵۲۴٫

[۳] . آيت الله وحيد، منهاج الصالحين، ج ۳، ۱۳۱۱ آيت الله خامنه‏اى، استفتاء، س ۱۶۳ آيت الله تبريزى، منهاج الصالحين، ج ۲، م ۱۳۱۱ آيت الله سيستانى، منهاج الصالحين، ج ۳، م ۲۴۹ امام خمينى، تحرير الوسيله، ج ۲، النكاح المنقطع، م ۱۱ آيت الله صافى، هداية العباد، ج ۲، النكاح المنقطع، م ۱۱ آيت الله نورى، استفتاءات، ج ۲، س ۶۹۴ آيت الله فاضل، جامع المسائل، ج ۲، س ۱۲۵۵ و دفتر: آيت الله بهجت و آيت الله مكارم.

[۴] . توضيح المسائل (محشى – امام خمينى)، ج‌۲، ص: ۵۲۸‌.

سؤال ۲۵: با توجه به این که در دین مبین اسلام با زن یائسه و زنی که با شوهرش نزدیکی نکرده بلا فاصله بعد از طلاق می‌شود ازدواج کرد و عده طلاق ندارد سئوال من این است که با زنی که همیشه با کاندوم عمل نزدیکی را انجام داده، می‌شود بلا فاصله ازدواج کرد؟ با فرض فاحشه بودن آن زن جواب سئوال چیست؟ البته باید توجه داشت عده طلاق برای جلو گیری از اختلاط نسل می‌باشد و با استفاده ار کاندوم این مسئله حل می‌شود.

پاسخ ۲۵: عِدّه در اصطلاح فقها عبارت از تـربـّص (حـالت انـتـظـار) شـرعـى اسـت كـه زن بـعـد از طـلاق و زوال نـكـاح و يـا وفـات لازم اسـت مـدّتـى درنـگ كـرده، سـپـس شـوهـر ديـگـر اخـتـيـار كند. بعبارتی دیگر عده یعنی زمانی که یک زن به سبب طلاق ویا مرگ شوهرش ویا در اثر وطی شبهه ، باید انتظار بکشد وجایز نیست ـ در این مدت ـ با دیگری ازدواج کند.[۱]

همه مراجع معظم تقلید در پاسخ به این سؤال که آیا با توجه به پیشرفت های علمی، استفاده از دارو (خوراكى ،تزريقى) و يا به كار بردن وسايل پيشگيرى پزشكى، که به طور قطع از باردارى زن جلوگيرى می کند؛ آیا نگهداشتن عده لازم است، فرموده اند: “آرى، بايد عده نگه دارند.”[۲]

حضرت آیت الله العظمی سیستانی (حفظه الله) در این خصوص می فرمایند: نگه داشتن عده یک دستور شرعی ودینی است وشرع حتی در مواردی که زن علم دارد حامله نیست واجب ولازم دانسته است که زن عده نگه دارد وانسان متدین ومعتقد خود را به اجرای آن ملتزم می داند اگر چه فلسفه وعلت آن برای اومعلوم نباشد.[۳]

برای زن، در ازدواج موقت اگر یائسه یا صغیره[۴] نباشد، بعد از دخول، نگه داشتن عده واجب است. امام خمینی (ره) در این زمینه فرموده اند:

“زنى که نُه سالش تمام شده و یائسه نیست اگر صیغه شود؛ مثلاً یک ماهه یا یک ساله، چنانچه شوهرش با او نزدیکی نماید و مدّت آن زن تمام شود یا شوهر مدّت را به او ببخشد در صورتى که حیض مى بیند باید به مقدار دو حیض و اگر حیض نمى‌بیند، چهل و پنج روز باید از شوهر کردن خوددارى نماید؛[۵] یعنی عدّه ازدواج موقّت بعد از تمام شدن مدّت، در صورتى که عادت ماهانه مى‌بیند، به مقدار دو حیض کامل است و اگر عادت نمى‌بیند چهل و پنج روز تمام است.[۶]

اما زن یائسه لازم نیست عده نگه دارد. مراد از زن یائسه زنان پنجاه ساله غیر قرشیه و شصت ساله قرشیه است. اما زنى که بچه‌دار نمی شود یائسه محسوب نمى‌شود و باید بعد از ازدواج عده نگه دارد.

برخی از دلایل عده نگه داشتن زن به شرح زیر است:

جلوگیری از اختلاط انساب: نگه داشتن عده بهترین راه جلوگیری‌ از اختلاط انساب است‌، برای‌ این‌ که‌ اگر فرزندی‌ متولد شد، به‌ طور یقین‌ مشخص‌ باشد که‌ پدرش چه‌ کسی‌ است‌ و در نتیجه‌ محارم‌ این‌ فرزند معلوم‌ باشد و بداند با چه‌ کسانی‌ نمی‌تواند ازدواج‌ کند و نیز معلوم‌ باشد که از چه کسی ‌ارث‌ می برد‌ و چه کسی از او ‌ارث‌ می برد‌ و… .

رعایت بهداشت و جلوگیری از بیماری: نگه داشتن عده موجب بهداشت‌ جسمی‌ و روحی‌ طرفین است‌. چنانچه‌ می‌دانید بسیاری‌ از بیماری‌های‌ خطرناک‌ در اثر مقاربت‌ حاصل‌ می‌گردد و عده‌، خود به‌ منزله‌ قرنطینه‌ای‌ برای‌ پیشگیری‌ از آن‌ به‌ شمار می‌رود.

موضوع‌ بهداشت‌ روانی‌ نیز مسئله‌ای‌ جدی‌ است‌؛ چرا که‌ ارتباطات جنسی ‌بدون‌ فاصله‌ زمانی، زیان‌های‌ روحی‌ شدیدی‌ را از نظر فردی‌ و اجتماعی‌ وارد می‌سازد که‌ بر متخصصان‌ مسائل‌ اجتماعی‌ پوشیده‌ نیست‌.

جلوگیری از هوسرانی و بی بندباری: این محدودیت زمانی تا حدودى جلوى هوس رانی ها و بی بند و باری های زن و مرد را مى‌گیرد.

ارج نهادن به شخصیت و کرامت انسانی زن: بدیهی است خدای متعال در تشریع احکام کرامت و شخصیت انسان را در نظر داشته، چه شخصیت فردی و چه اجتماعی. بنابراین، ممکن است این مسئله (نگه داشتن عده) ناظر به حکم این چنینی باشد؛ یعنی در نظر گرفتن شخصیت و کرامت انسانی زن در جامعه به عنوان یک انسان و عدم نگاه به او به عنوان یک کالا.

رعایت این مقررات خود موجب بالا رفتن جایگاه ارزشی زنان در جامعه بشری است؛ چرا که دین اسلام به زن به عنوان انسانی کامل و مستقل و با حقوقی همانند حقوق مردان می نگرد، نه به عنوان یک کالای مصرفی و بی ارزشی که هر لحظه ای مردان هوسران اراده کنند در اختیار آنان باشد. نگه داشتن عده به زن ارزش و شخصیت می بخشد.

اینها تنها بخشی از حکمت های وجوب نگه داشتن عده در ازدواج موقت است که تا اکنون برای ما روشن شده است، اما به یقین این حکم خداوند علیم و حکیم همانند دیگر احکام او دارای حکمت ها و منافع دیگری است که خداوند در آن قرار داده است.[۷]

گفتنی است که فلسفه عده نگه داشتن به غیر از موارد مذکور، حکمت‌ها و دلایل دیگری دارد که ما از همه آنها اطلاع نداریم. علت واقعى عده، مانند بسیاری از اسرار امور عالم، بر ما مخفى است و آنچه گفته مى‏شود – از قبيل انعقاد نطفه، حريم زوجيت و… – از حكمت‏هاى آن به شمار مى‏آيد. از اين رو اگر مرد سال‏ها نيز جدا از زن خود زندگى كند، يا در مسافرت باشد، باز بايد زن عده نگه دارد.

به همین جهت تنها استفاده از کاندوم یا هر پوشش دیگری که مانع انتقال منی مرد به زن شود نمی‌تواند تغییری در حکم ایجاد کند.

البته، ازدواج موقت با فواحش هر چند کراهت دارد، ولی حرام نیست و چون در شرع اسلام برای چنین زنانی احترامی قرار داده نشده، در ازدواج با ایشان رعایت عده نیز لازم نیست.[۸] ولی به این دلیل که ازدواج با این افراد در بعضی از موارد، ایجاد مشکلات جسمی و روحی و حیثیتی می‌نماید، توصیه می‌شود که برای جلوگیری از بروز مشکلات احتمالی، سزاوار است که جوانب احتیاط را مراعات نموده، از جمله این که این ازدواج را به صورت رسمی به ثبت برساند و یا افراد مورد اعتمادی را به عنوان شاهد در نظر بگیرد.

[۱] . سایت رسمی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی سیستانی، پرسش و پاسخ، عده.

[۲] آيت الله فاضل، جامع المسائل، ج ۱، س ۱۶۱۸؛ آيت الله مكارم، استفتاءات، ج ۲، س ۱۱۲۰ و ۱۱۲۱؛ توضيح المسائل مراجع، م ۲۵۱۱؛ صافى، جامع الاحكام، ج ۲، س ۱۳۱۳؛ آيت الله نورى، توضيح المسائل، م ۲۵۰۶؛ آيت الله تبريزى، استفتاءات، س ۱۷۱۲؛ آيت الله وحيد، توضيح المسائل، م ۲۵۲۰؛ امام خمينى، استفتاءات، ج ۳، عده طلاق، س ۶۴ و دفتر: آيات عظام خامنه‏اى، بهجت و سيستانى.

[۳] . سایت رسمی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی سیستانی، پرسش و پاسخ، عده.

[۴] . مسئله ۴۸ بر طبق مذهب امامیه زن مطلّقه یائسه و صغیره گرچه با آنها نزدیکى شده باشد عدّه ندارند. توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج ‌۲ ، ص ۸۹۶.

[۵] . توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج ‌۲، ص ۵۲۶، م ۲۵۱۵.

[۶] . همان، (مکارم). م ۲۵۱۵ ، ص ۵۲۶.

[۷] . برای آگاهی بیشتر به سایت ویکی پرسش، فلسفه عده زن مراجعه فرمایید.

[۸]. ر.ک: شیخ انصارى، مرتضى، صراط النجاة، ص ۲۴۳، م ۹۲۵، كنگره جهانى بزرگداشت شيخ اعظم انصارى، قم، اول، ۱۴۱۵ ه‍ ق.