سؤال ۵۵: سیادت از حضرت زهرا (س) به ائمه(ع) رسیده است و ایشان نیز زن هستند پس چرا سیادت از زنان منتقل نمی شود؟
پاسخ ۵۵: كسى در اين ترديد ندارد كه همۀ فرزندان حضرت فاطمه زهرا (س)، فرزندان پيامبر اسلام (ص) هستند، ولی باید توجه داشت که بین عنوان فرزند رسول خدا بودن و عنوان سید و هاشمی بودن فرق است، هر كس كه نسبتش به فاطمۀ زهرا سلام الله عليها مىرسد، از نسل پيامبر اسلام (ص) است ولی جزو سادات نیست؛ زیرا سید و هاشمی بودن عنوانی است که بر کسی که فقط از طریق پدر به هاشم منتسب باشد، صدق می کند.[۱] براى روشنتر شدن اين مسأله به چند روايت اشاره مىكنيم:
- حضرت امام موسى بن جعفر (ع) فرمود: روزى به مجلس هارون الرشيد رفتم. هارون از من سؤالهايى كرد. يكى از آن سؤالها اين بود كه شما چطور خودتان را فرزند پيامبر (ص) و از نسل او مىدانيد در صورتى كه پيامبر فرزند پسر نداشت و نسل انسان با فرزند پسر مىماند نه دختر؟ در جواب او گفتم: خداوند در قرآن مىگويد: « ما به ابراهيم، اسحاق و يعقوب را بخشيديم و همه را هدايت كرديم و نوح را از پيش هدايت كرده بوديم و از نژاد او داود، سليمان، ايوب، يوسف، موسى و هارون را. ما نيكوكاران را چنين پاداش مىدهيم و نيز زكريا، يحيى، عيسى و الياس را كه همگى از صالحان هستند[۲].»
به هارون گفتم: اى هارون پدر عيسى كيست؟ گفت: عيسى پدر ندارد. گفتم: پس چطور از نسل حضرت ابراهيم به حساب آمده است؟ پس بدان خداوند عيسى را از طريق مادر به نسل حضرت ابراهيم ملحق ساخته است. ما هم از طريق مادرمان از نسل و ذريّۀ پيامبر اسلام محسوب مىشويم[۳].
- در تفسير عياشى آمده است: روزى حجاج كسى را دنبال يحيى بن معمّر فرستاد. يحيى نزد حجاج حاضر شد. حجّاج گفت: شنيدهام تو گمان مىكنى كه حسن و حسين(ع) پسران پيامبر هستند و اين را از قرآن مىگويى در صورتى كه من قرآن را از اول تا آخر خواندهام ولى اين مطلب را در آن نديدهام. يحيى گفت: شما سوره انعام را نمىخوانى؟ در سوره انعام آمده است: « ما به ابراهيم، اسحاق و يعقوب را بخشيديم و همه را هدايت كرديم و نوح را از پيش هدايت كرده بوديم و از نژاد او داود، سليمان، ايوب، يوسف، موسى و هارون را. ما نيكوكاران را چنين پاداش مىدهيم و نيز زكريا، يحيى، عيسى و الياس را كه همگى از صالحان » مگر عيسى در اين آيه از نسل و ذريّۀ ابراهيم(ع) شمرده نشده است؟ حجاج گفت: درست مىگويى. اين آيه را خواندهام[۴].
- ابو جارود مىگويد: امام باقر (ع) فرمود: اى اباجارود اينها دربارۀ حسن و حسين(ع) به شما چه مىگويند؟ گفتم: به ما مىگويند: حسن و حسين (ع) فرزندان پيامبر(ص) نيستند. امام فرمود: شما چگونه براى آنان دليل مىآوريد؟ گفتم: ما با آيۀ “و من ذريته داود و سليمان” استدلال مىكنيم. امام فرمود: آنان در جواب شما چه مىگويند؟ گفتم: آنان مىگويند: پسر دختر، فرزند ناميده مىشود ولى اين فرزند صلبى نيست. امام فرمود: شما به آنان چه مىگوييد؟ گفتم: ما آيۀ “ندع ابنائنا و ابنائكم”[۵] را براى آنان مىخوانيم كه پيامبر(ص) به حسن و حسين، پسر اطلاق كرده است. امام فرمود: آنان چه مىگويند؟ گفتم: آنان مىگويند: در زبان عربى و در ميان مردم عرب، به پسران ديگران، «پسرم» اطلاق مىكنند. (پسر، پسر توست ولى شخص ديگرى به اين پسر تو مىگويد: «پسرم فلان چيز را بياور») امام فرمود: اى ابا جارود از كتاب خدا برايت آيهاى مىگويم. خداوند مىگويد: “حرّمت عليكم امهاتكم و بناتكم[۶]” تو از آنان بپرس آيا پيامبر مىتواند دختران حسن و حسين (ع) را بگيرد؟ اگر گفتند: مىتواند، دروغ مىگويند و اگر بگويند نمىتواند دختران حسن و حسين (ع) را بگيرد، در اين صورت ثابت مىشود كه حسن و حسين (ع) فرزندان صلبى پيامبر (ص) هستند[۷].
بنابراين زنى كه از نسل پيامبر(ص) است، همۀ فرزندان او از نسل پيامبر(ص) هستند گرچه شوهرش سيّد نباشد، اما احکام و آثار فقهی که برای سیادت بیان شده است مختص به کسانی است که از طرف پدر انتساب داشته باشند.
مراجع عظام تقلید (حفظهم الله) در پاسخ به سؤالی در این زمینه فرموده اند :”گرچه منتسبين به پيامبر اكرم «صلى الله عليه و آله» از طرف مادر هم از اولاد رسول اكرم «صلى الله عليه و آله» محسوب مىشوند، ولى ملاك ترتب آثار و احكام شرعى سيادت، انتساب از طرف پدر است.”[۸]
گفتنی است که امام حسن (ع) و امام حسین (ع) همانگونه که به پیامبر از طریق حضرت فاطمه منتسب هستند همچنین از طریق پدر یعنی حضرت علی (ع) به هاشم منتسب هستند.
لازم به ذکر است که به کسانی که تنها مادرشان از سلسله جلیله سادات هستند، میرزا گفته می شود. و به دختران یک فرد سید، سیده، علویه، بیبی، بیگم، سادات یا شریفه اطلاق می‌شود.
[۱] نک: مصباح الهدى في شرح العروة الوثقى، ج۱۱، ص: ۱۷۸٫
[۲] . سوره انعام، آيه ۸۴ و ۸۵٫ وَ وَهَبْنَا لَهُ إِسْحَاقَ وَ يَعْقُوبَ كُلاًّ هَدَيْنَا وَ نُوحًا هَدَيْنَا مِن قَبْلُ وَ مِن ذُرِّيَّتِهِ دَاوُدَ وَ سُلَيْمَنَ وَ أَيُّوبَ وَ يُوسُفَ وَ مُوسىَ وَ هَرُونَ وَ كَذَالِكَ نجَْزِى الْمُحْسِنِينَ()وَ زَكَرِيَّا وَ يحَْيىَ وَ عِيسىَ وَ إِلْيَاسَ كلٌُّ مِّنَ الصَّالِحِين.
[۳] . تفسير صافى، چاپ دو مجلدى، ج ۱، ص ۵۳۰، جواهر، ج ۱۶، ص ۹۵٫
[۴] . تفسير الميزان، عربى، ج ۷، ص ۲۶۱، بحث روائى.
[۵] آل عمران،۶۱ فَمَنْ حَاجَّكَ فيهِ مِنْ بَعْدِ ما جاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعالَوْا نَدْعُ أَبْناءَنا وَ أَبْناءَكُمْ وَ نِساءَنا وَ نِساءَكُمْ وَ أَنْفُسَنا وَ أَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكاذِبينَ
[۶] . سوره نساء، آيه ۲۳٫ حُرِّمَتْ عَلَيْكُمْ أُمَّهَتُكُمْ وَ بَنَاتُكُمْ وَ أَخَوَاتُكُمْ وَ عَمَّاتُكُمْ وَ خَالَاتُكُمْ وَ بَنَاتُ الْأَخِ وَ بَنَاتُ الْأُخْتِ وَ أُمَّهَاتُكُمُ الَّتىِ أَرْضَعْنَكُمْ وَ أَخَوَاتُكُم مِّنَ الرَّضَعَةِ وَ أُمَّهَاتُ نِسَائكُمْ وَ رَبَئبُكُمُ الَّتىِ فىِ حُجُورِكُم مِّن نِّسَائكُمُ الَّتىِ دَخَلْتُم بِهِنَّ فَإِن لَّمْ تَكُونُواْ دَخَلْتُم بِهِنَّ فَلَا جُنَاحَ عَلَيْكُمْ وَ حَلَئلُ أَبْنَائكُمُ الَّذِينَ مِنْ أَصْلَابِكُمْ وَ أَن تَجْمَعُواْ بَينَْ الْأُخْتَينِْ إِلَّا مَا قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ كاَنَ غَفُورًا رَّحِيمًا.
[۷] . جواهر الكلام، ج ۱۶، ص ۹۳، كتاب الخمس، چاپ ايران.
[۸] . توضيح المسائل (المحشى للإمام الخميني)، ج۲، ص: ۸۹،س ۱۰۰۹؛ أجوبة الاستفتاءات (فارسى)، ص: ۲۱۶٫