سؤال ۶۶: اگر در نماز جماعت امام با زاويه اي حدود سي درجه بايستد آيا بر نماز گزاران هم واجب است كه با همين زاويه بايستند. با توجه به اينكه اختلاف درجه قبله تا سي درجه اشكالي ندارد؟ در اين صورت بايد صفوف نماز با اين زاويه باشد يا هر كسي مي تواند سر جاي خود سي درجه بايستد؟

پاسخ ۶۶: یکی از مبطلات نماز این است که نماز گزار عمداً يا از روى فراموشى، از قبله انحراف پيدا كند. يعنى اين كه پشت به قبله يا به طرف راست يا چپ قبله برگردد، بلكه اگر نماز گزار عمداً به قدرى برگردد كه نگويند او رو به قبله است (حتى اگر به طرف راست يا چپ نرسد)، نماز او باطل مى‌شود.[۱]

اگر در بين نماز فهميد كه از قبله منحرف است پس اگر انحراف در بين‌ ‌طرف راست و چپ او بوده و قبله در جهت پشت قرار نگرفته باشد به طرف قبله متوجه مى‌شود و بقيه نمازش را مى‌خواند و صحيح است ولى اگر پشت به قبله بوده و يا كاملًا به طرف راست يا چپ بوده نماز را قطع مى‌كند و دوباره رو به قبله نماز مى‌خواند.[۲]

نظر دفاتر مراجع عظام تقلید در مورد سؤال ذکر شده در بالا به شرح زیر است:

دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مدظله العالی):

نماز را بايد به طرف قبله خواند و انسان نمى‌تواند عمداً با انحراف سى درجه از قبله نماز بخواند.[۳]

دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مدظله العالی):

باید رو به قبله بایستند و انحراف بیش از سه یا چهار درجه جایز نیست.[۴]

دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مدظله العالی):

صفوف نماز جماعت بايد در جهت قبله باشد و ايستادن كج و معوج خلاف فلسفه نماز جماعت است و تعديل صفوف يكى از مستحبات نماز جماعت است.

بنابراین مأمومین وظیفه دارند که امام جماعت را متوجه کنند تا در جهت قبله نماز بخواند.[۵]

برای آگاهی بیشتر در این مورد به پاسخ زیر مراجعه فرمایید:

نمایه: حکم نمازهای خوانده شده با اشتباه در جهت قبله، پاسخ شماره ۶۳٫

[۱] . توضیح المسائل امام خمینی، ص ۲۴۸، مسأله ۱۰۸۴٫

[۲] . توضيح المسائل (محشى – امام خمينى)، ج‌۱، ص: ۴۳۵، بهجت، مسأله ۶۵۹٫

[۳] . برای آگاهی بیشتر به: پایگاه اطلاع رسانی دفتر حفظ و نشر آثار آیت الله العظمی خامنه ای، اجوبه الاستفتائات، بحث قبله مراجعه فرمایید.

[۴] . برای آگاهی بیشتر به: پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله العظمی مکارم شیرازی، مبحث انحراف از جهت قبله در نماز مراجعه فرمایید.

[۵] . برای آگاهی بیشتر به: پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی سیستانی، کتب فتوایی، مبطلات نماز مراجعه فرمایید.

سؤال ۶۳: با سلام. اگر شخصی جهت قبله را از طرق مختفلی مانند سایت های اینترنتی یا اپلیکشن های مرتبط تعیین کند و چند ماهی را به همین جهت نماز خوانده باشد، اما بعد از دو ماه که متوجه می شود ظاهراً آن سایت مختصات جغرافیائی این خانه را اشتباه در نظر گرفته یا آن به فرد به اشتباه جهت قبله را تعیین کرده است، بفرمایید که حکم نمازهای ایشان چگونه است؟ آیا باید نمازهای خوانده شده خود (که بر طبق درجه اختلافش با قبله اداء شده بود) را قضا کند؟ و یا آن که نیازی به اعاده نیست؟ با تشکر

پاسخ ۶۳: كسى كه مى‌خواهد نماز بخواند، بايد براى پيدا كردن قبله كوشش نمايد، تا يقين كند كه قبله كدام طرف است (و مى‌تواند به گفتۀ دو شاهد عادل كه از روى نشانه‌هاى حسى شهادت مى‌دهند يا به قول كسى كه از روى قاعدۀ علمى قبله را مى‌شناسد و محل اطمينان است عمل كند) و اگر اينها ممكن نشد بايد به گمانى كه از محراب مسجد مسلمانان يا قبرهاى آنان يا از راههاى ديگر پيدا مى‌شود عمل نمايد حتى اگر از گفتۀ فاسق يا كافرى كه به واسطۀ قواعد علمى قبله را مى‌شناسد گمان به قبله پيدا كند كافى است.[۱]

اگر براى پيدا كردن قبله وسيله‌اى ندارد، يا با اين كه كوشش كرده گمانش به طرفى نمى‌رود، چنانچه وقت نماز وسعت دارد بايد چهار نماز به چهار طرف بخواند و اگر به اندازۀ چهار نماز وقت، بايد به اندازه‌ى كه دارد نماز بخواند مثلا فقط به اندازۀ يك نماز وقت دارد، بايد نماز طرفى كه مى‌خواهد بخواند. و بايد نمازها را طورى بخواند كه يقين كند يكى از آنها رو به قبله بوده يا اگر از قبله كج بوده، به طرف دست راست و دست چپ قبله نرسيده است.[۲]

اما اگر فردی متوجه شود که برخی از نمازهایی که خوانده در جهت قبله نبوده است، از دو حال خارج نیست:

اگر طبق دليل معتبرى به يك طرف (به عنوان قبله) نماز بخواند‌سپس روشن شود كه آن طرف قبله نبوده است چنانچه انحراف از قبله مابين طرف راست و چپ نمازگزار باشد نمازش صحيح است. و اگر در اثناى نماز متوجه اشتباه و انحراف از قبله شود، آنچه كه خوانده گذشته و در بقيۀ نماز بايد رو به قبله بايستد و فرقى بين بقاء وقت و عدم آن نيست. و چنانچه انحراف از قبله بيش از حد ما بين راست و چپ او باشد، اگر وقت باقى است بايد نماز را اعاده كند و اگر وقت گذشته، چيزى بر او نيست اگر چه معلوم شود پشت به قبله نماز خوانده است. البته احتياط مستحب آنست كه در صورتى كه پشت به قبله نماز خوانده بلكه اگر چه پشت به آن نبوده، قضا نمايد. و اگر چنانچه در اثناى نماز متوجه انحراف از قبله به بيش از حد مابين راست و چپ شود در صورتى كه وقت و لو براى يك ركعت داشته باشد، بايد نمازش را رها كرده و رو به قبله اعاده نمايد، و اگر اين مقدار هم وقت نباشد در بقيۀ نماز بايد رو به قبله بايستد و بنابر اقوا هر چند كه پشت به قبله بوده، نمازش صحيح است و احتياط مستحب آنست كه آن را قضا (هم) نمايد.[۳]

بنابراین با توجه به اعتبار تعیین قبله توسط قبله نما، اگر بعد از گذشتن وقت نماز بفهمد قبله نمائی که بدان اعتماد کرده و بر طبق آن نماز خوانده است اشکالی داشته و نشانگر جهت قبله نبوده است لازم نیست نماز هایی را که خوانده است قضا نماید.

ضمیمه: نظر برخی از مراجع در مورد این سؤال به شرح زیر است:

دفتر حضرت آیت الله العظمی خامنه ای (مد ظله العالی):

در فرض سؤال اگر شخص از طريق معتبرى، جهت قبله را تعيين و به آن سمت نماز خوانده و بعد فهميد اشتباه كرده، در صورتى كه وقت نماز نگذشته، بايد اعاده كند و اگر وقت گذشته، قضا ندارد و نماز صحيح مى باشد.

دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):

در فرض مذکور اعاده نمازها لازم نیست.

دفتر حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (مد ظله العالی):

نماز ها را باید قضا کند.[۴]

آیت الله العظمی بهجت (ره): اگر انحراف در بين طرف راست و چپ قبله بوده و پشت به قبله نماز نخوانده بوده است، نمازهايى كه وقت آن‌ها گذشته، صحيح است و اگر پشت به قبله خوانده بوده، بنابر احوط نمازهايش را قضا نمايد.[۱] ایشان در پاسخ به این سوال که تا چند درجه انحراف از قبله جایز است می فرمایند: عمداً انحراف جايز نيست و بايد صدق عرفىِ توجه به قبله محفوظ باشد؛ مگر به اندازه‌ى پهناى يك انگشت كه بخشوده است.[۲]

[۱] . استفتاءات (بهجت)، ج‌۲، ص: ۱۸، س ۱۵۰۲٫

[۲] . همان، س ۱۵۰۳٫

[۱] . توضیح المسائل (محشی – امام خمینی)، ج ۱، ص ۴۳۳، مسأله ۷۸۲٫

[۲] . همان، ص ۴۳۴، مسأله ۷۸۴٫

[۳] . تحریر الوسیله امام خمینی، ج ۱، ص ۲۵۷، مسأله ۴؛ مجمع الرسائل (محشی صاحب جواهر)، ص ۱۹۴-۱۹۱؛ وسیلة النجاة (مع حواشی الإمام الخمینی)، مسألة ۴، ص ۱۲۹٫

[۴] . استفتاء از دفاتر معظم له.