سؤال ۱۷۲: حکم پرداخت بدهی در لحظه غروب چیست؟ آیا این کار اشکال دارد؟
پاسخ ۱۷۲: امير المؤمنين عليه السّلام به نقل از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) خطاب به شريح فرمودند: اگر مسلمانى پرداخت بدهى خود را بتعويق اندازد در صورتى كه آمادگى براى پرداخت داشته باشد اين ستم است در حق مسلمان طلبكار، و هر كس كه تهيدست بود و صاحب مال يا خانه يا اثاثيه‌اى هم نبود، راهى بر او نيست و بايد طلبكار، وى را مهلت دهد تا متمكّن گردد.[۱] بیشتر
سؤال ۶۱: آیا به پولی که برای سفر حج، خرید مسکن و مایحتاج زندگی پس انداز شده است خمس تعلق می گیرد؟
پاسخ ۶۱: خمس پس انداز حج: مالى را كه خرج سفر حجّ و زيارتهاى ديگر مى‌كند اگر مانند مركب سوارى باشد كه عين آن باقى است و از منفعت آن استفاده شده، از مخارج سالى حساب مى‌شود كه در آن سال شروع به مسافرت كرده، اگر چه سفر او تا مقدارى از سال بعد طول بكشد. ولى اگر مثل خوراكيها از بين رفته باشد بايد خمس مقدارى را كه در سال بعد واقع شده بدهد. [۱]
آیت الله سیستانی: پولی را که فرد با آن از درآمد بین سال برای حج یا عمره ثبت نام کرده و پس از سال خمسی یا در سالهای بعد مشرّف می‌شود، در یک صورت خمس ندارد و آن صورت این است که حج یا عمره واجب بوده و قبلاً با استطاعت یا نذر شرعی بر ذمّه او آمده (مستقرّ شده) باشد. در این حالت این پول خمس ندارد به شرط آن که:
الف. برای تشرّف، راه دیگری جز ثبت نام و در نوبت قرار گرفتن وجود نداشته باشد.
ب. مال دیگری که از آن، خمس این پول را پرداخت کند نداشته باشد.
امّا در غیر این صورت مثل آنکه حج یا عمره مستحبی باشد یا آنکه سال اول استطاعت حج واجب باشد – که هنوز حج بر ذمّه او به طور قطعی ثابت نشده – یا آنکه قبلاً حج بر ذمه او آمده و نرفته ولی اکنون توانایی خرید فیش آزاد را داشته باشد، پول ثبت نام در انتهای سال خمس دارد.[۲]
آیت الله بهجت (ره): اگر كسى بدون پس انداز نمى‌تواند به حج يا عمره يا عتبات و امثال آن، مشرّف شود، به پولى كه بدين منظور پس انداز مى‌نمايد، خمس تعلق نمى‌گيرد.[۳]
آیت الله فاضل (ره): اگر مثل خوراكيها از بين رفتنى باشد بايد خمس مقدارى را كه سر سال خمس باقى مانده بدهد.
گلپايگانى، صافى، نورى: مالى را كه خرج سفر حجّ و زيارتهاى ديگر مى‌كند از مخارج سالى حساب مى‌شود كه در آن سال شروع به مسافرت كرده، اگر چه سفر او تا مقدارى از سال بعد طول بكشد.
خوئى، تبريزى: مالى را كه خرج سفر حجّ و زيارتهاى ديگر مى‌كند، از مخارج سالى حساب مى‌شود كه در آن سال خرج كرده و اگر سفر او تا مقدارى از سال بعد طول بكشد، آنچه در سال بعد خرج مى‌كند بايد خمس آن را بدهد.
مكارم: همانگونه كه اشاره شد هزينه سفر حجّ يا زيارتهاى مستحبّى اگر از درآمد همان سال باشد خمس ندارد و اگر ناچار باشد از چند سال قبل اسم‌نويسى كند و هزينه را بدهد جزء مخارج همان سالش محسوب مى‌شود و خمس ندارد، نه در آن سال و نه در سالهاى بعد.
زنجانى: مالى را كه خرج سفر حجّ و زيارتهاى ديگر بگونه‌اى كه متعارف است مى‌كند خمس ندارد.[۴]
خمس پس انداز ما یحتاج زندگی: آنچه که از منافع كسب در بين سال به مصرف خوراك و پوشاك و اثاثيه و خريد منزل و عروسى و جهيزيۀ دختر و زيارت و مانند اينها مى‌رساند، در صورتى كه از شأن او زياد نباشد و زياده‌روى هم نكرده باشد، خمس ندارد.[۵]
آیت الله خامنه ای: اگر خريد ما يحتاج زندگى بر حسب وضع مالى شخص متوقف بر پس انداز درآمد سال باشد، و بنا دارد پس اندازها را در آيندۀ نزديك مثلًا دو سه ماه ديگر، صرف خريد ما يحتاج زندگى نمايد، خمس ندارد.[۶]
شخصی که پولی پس انداز نموده تا بتواند مشکلات زندگی اش را حل کند چنانچه براى صرف در احتياجات زندگى باشد و در آينده نزديك مثلًا تا دو سه ماه بعد از پايان سال خمسى در همان مورد صرف شود، پرداخت خمس آن واجب نيست و خمس وامی که قرض کرده اگر از درآمد سال خود قسطهاى آن را بپردازد و عين مالى كه قرض گرفته هنگام رسيدن سال خمسى نزد او باقى باشد، واجب است كه خمس آن را به ميزان اقساطى كه پرداخت نموده، بپردازد.[۷]
آیت الله گلپایگانی (ره): به پولی که برای خرید خانه، فرش یا سایر لوازم پس اندازه شده خمس تعلق می گیرد.[۸]
نکته: پس انداز درآمد سال اگر براى هزينۀ ازدواج در چند ماه آينده باشد، به نحوى كه اگر خمس آن را بپردازيد نتوانيد تمام هزينۀ ازدواج را تأمين نماييد، خمس ندارد.[۱۰]
برای مشاهده پاسخ های مرتبط به لینک های زیر مراجعه فرمایید.
نمایه: خمس پس انداز مسکن، پاسخ شماره ۳۵٫
نمایه: خمس قرض الحسنه: دستگردان و مصالحه، پاسخ شماره ۲۷٫
[۱] . توضيح المسائل (محشى – امام خمينى)، ج۲، ص: ۲۴-۲۵، م ۱۷۷۸٫
[۲] . پایگاه اطلاع رسانی دفتر مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی سیستانی، توضیح المسائل جامع، خمس، م ۲۳۲۵٫
[۳] . مناسک حج و عمره (بهجت)، ص ۲۱۰٫
[۴] . توضيح المسائل (محشى – امام خمينى)، ج۲، ص: ۲۴-۲۵، م ۱۷۷۸٫
[۵] . همان، ص ۲۱، م ۱۷۷۵٫
[۶] . اجوبه الاستفتائات، ص ۱۸۵، س ۸۸۶٫
[۷] . همان، ص ۲۰۳، س ۹۵۶٫
[۸] . مجمع المسائل(للگلپایگانی)، ج ۱، ص ۳۳۴، س ۱۵۹٫
[۹] . توضیح المسائل (محشی – امام خمینی)، ج ۲، ص ۲۲، م ۱۳۹۱٫
[۱۰] . اجوبه الاستفتائات، ص ۲۰۹، س ۹۷۸٫
سؤال ۵۴: باسلام در صورتیکه تسهیلات دریافتی از بانک تحت عنوان مشارکت مدنی، معوق گردد. آیا بانک میتواند سود تسهیلات را در زمان سرسید وام بهمراه جرائم آن بعنوان اصل مبلغ تسهیلات جدید محاسبه نموده و قرارداد جدید انعقاد نماید؟ بدیهی است سود جدید به تمامی جرائم و سود تسهیلات قبلی شامل می گردد.
پاسخ ۵۴: طبق نظر اکثر مراجع عظام تقلید (حفظهم الله)، وام گرفتن از بانك در صورتى كه در آن شرط سود شده باشد، جايز نيست و ربا و حرام است.[۱]
ایشان می فرمایند: چنانچه در قرارداد وام، شرط فائده و سود شده باشد ربا و حرام است و فرق نمى‌كند پولى كه به بانك داده مى‌شود به نحو سپردۀ ثابت باشد يعنى صاحب پول بر حسب قرارداد تا مدت معينى نمى‌تواند از پول خود استفاده كند يا به نحو حساب در گردش كه هر موقع بخواهد مى‌تواند از پول خود استفاده كند ولى چنانچه شرط سود نشده باشد و صاحب پول به اين قصد پول خود را به بانك نمى‌دهد كه فايده‌اى از آن عايد او گردد و اگر سودى هم به او ندهند خود را طلبكار نمى‌داند و مطالبه نخواهد كرد، در اين صورت گذاشتن پول نزد آن بانك جايز است و اشكال ندارد.[۲]
مراجع عظام تقلید در مورد پرداخت دستمزد به بانک در زمان اخذ وام می فرمایند: اگر وجه مذكور به عنوان اجرت عمل قرض دادن از قبيل ثبت در دفتر و ثبت سند و ساير مخارج صندوق مانند آب و برق و غيره باشد و به سود وام بازگشت نكند، دادن و گرفتن آن و همچنين دريافت وام اشكال ندارد.[۳]
آیت الله العظمی صافی گلپایگانی (حفظه الله) می فرمایند: در مضاربه شرط دريافت سود سهم صاحب سرمايه از عامل به اقساط اگر چه سود حاصل نشده باشد صحيح نيست بلى نسبت به پرداخت سود حاصل شده شرط اقساط جايز است لكن گرفتن ديركرد به صورت مرسوم فعلى جايز نيست و در اين صورت اگر در ضمن عقد شرط كنند كه اگر در پرداخت قسط تأخير كند فلان مبلغ معين را بدهد جائز است بشرط اين كه به اذن در تأخير و تأجيل معجّل در مقابل پرداخت زياده برگشت نكند.[۶]
آیت الله العظمی نوری همدانی (حفظه الله) نیز می فرمایند: گرفتن مبلغی به عنوان دیرکرد یا خسارت در وقت عدم پرداخت به موقع اقساط جایز نیست.[۷]
ضمیمه: پاسخ دریافتی از دفاتر مراجع عظام تقلید در مورد این سؤال به شرح زیر است:
دفتر حضرت آیت الله العظمی سیستانی (مد ظله العالی):
هرگونه سودی بر قرض ربا و حرام است.
دفتر حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی (مد ظله العالی):
برای آگاهی بیشتر به پاسخ زیر مراجعه فرمایید:
نمایه: دریافت سود از بانک های غیر اسلامی و کار کردن در آن، پاسخ شماره ۲۶٫
[۱] . توضیح المسائل (محشی – امام خمینی)، ج ۲، ص ۹۰۹، احکام بانکها.
[۲] . همان، ص ۸۴۷، مسائل مربوط به بانکها.
[۳] . همان، ص ۴۰۴٫
[۴] . استفتائات امام خمینی، ج ۲، ص ۱۳۰، س ۱۳۳٫
[۵] . توضیح المسائل (امام خمینی)، ص ۶۳۹٫
[۶] . مجموعه سؤالات استفتاء شده از معظم له، س ۱۹۹۶٫
[۷] . استفتائات معظم له، پرسش و پاسخ در خصوص ربا، س ۴۴۳٫
[۸] . استفتاء از دفاتر معظم له.
سؤال ۳۵: با توجه به شرایط اسفناک اقتصادی کشور و افزایش اجاره و رهن خانه ها مجبور هستم تا مقداری از مبلغ ماهیانه را پس انداز کنم تا برای رهن سال بعد بتوانم آماده کنم آیا به این مبلغ خمس تعلق می گیرد؟ اگر مبلغ پس انداز کم باشد و برای افزایش آن به بانک داده و وام بگیرم آیا باز هم خمس دارد یا نه؟
جواب ۳۵: مقام معظم رهبری در پاسخ به این سؤال که: شخصى خانهاى براى سكونت ندارد و براى خريد مسكن يا تهيه ما يحتاج زندگى، مالى را پس‌انداز كرده است، آيا اين مبلغ خمس دارد؟ فرمودند: مال پس انداز شده از منفعت كسب اگر براى تأمين هزينههاى زندگى باشد، سر سال خمسى، خمس دارد مگر اين كه پس انداز براى تهيّه لوازم ضرورى زندگى و يا تأمين هزينههاى لازم باشد كه در اين صورت اگر بعد از سال خمسى در آينده نزديك (مثلًا دو سه ماه پس از سال خمسى) در راههاى مذكور مصرف شود، خمس ندارد[۱] .
بنابر این طبق نظر ایشان، به پس انداز حساب قرض الحسنه مسکن شما، در صورتی که از منفعت کسب تان باشد و بعد از سال خمسی در آینده نزدیک جهت مسکن مصرف نکنید خمس تعلق می گیرد.
همچنین آیات عظام تقلید، در پاسخ به این پرسش که، آیا به پولی که جهت گرفتن وام مسکن، در بانک گذاشته می شود و چندین سال از آن می گذرد، خمس تعلق می گیرد؟ فرموده اند:
امام راحل (ره)، خامنه ای، سیستانی، تبریزی (ره)، مکارم و وحید: آری، خمس دارد.[۲]
فاضل (ره)، بهجت و نوری: اگر برای تهیه خانه مورد نیاز، راهی جز این ندارد، به پول پس انداز شده خمس تعلق نمی گیرد.[۳]
صافی: اگر خانه مسکونی در حال حاضر مورد نیاز او و در شأنش باشد و راهی جز طریق مذکور ندارد، به آن خمس تعلق نمی گیرد.[۴]
با توجه به اینکه رهن مسکن نیز یکی از روش های تهیه مسکن ضروری است شما با توجه به فتوای مرجع تقلید خود باید به تکلیف خود عمل نمائید.
برای آگاهی بیشتر به پاسخ زیر مراجعه فرمایید:
نمایه: خمس قرض الحسنه: دستگردان و مصالحه، سوال شماره ۲۷٫
[۱] توضيح المسائل مراجع، ج۲، ص: ۷۹، سؤال۹۰۹٫
[۲] مکارم، استفتائات، ج ۲، س ۵۳۳؛ تبریزی، استفتائات، س ۸۸۹؛ خامنه ای، اجوبة س ۹۰۸؛ سیستانی، sistani.org، خمس، ش ۱۰؛ دفتر: امام و وحید.
[۳] فاضل، جامع المسائل، ج ۱، س ۶۷۷؛ بهجت، توضیح المسائل، م ۱۳۹۱؛ نوری، استفتائات، ج ۲، ص ۳۲۸٫
[۴] صافی، جامع الاحکام، ج ۱، س ۷۰۶٫
[۵] رساله دانشجويي، سيد مجتبي حسيني، كد: ۲۴۰/۵۰۰۰۱۶