حکم زنا در قرآن و حق الله و حق الناس بودن آن

سؤال ۱۲۰: حکم زنا در قرآن و حق الله و حق الناس بودن آن را توضیح دهید؟ لطفا آثار وضعی آن و نیز راه توبه از این گناه را بیان فرمایید؟

پاسخ ۱۲۰: طبق برخی از روایات تمامی گناهان کبیره اند و هیچ گاه نباید به کوچکی گناه نگاه کرد، بلکه نگاه به بزرگی کسی باید کرد که نسبت به او گناه واقع می شود.[۱] در این زمینه پیامبر عظیم الشأن اسلام (ص) می فرماید: لَا تَنْظُرُوا إِلَى صَغِيرِ الذَّنْبِ وَ لَكِنِ انْظُرُوا إِلَى مَا اجْتَرَأْتُمْ؛ نگاه نکنید به کوچکی گناه، بلکه نگاه کنید به جرأتی که بر خداوند پیدا کرده اید به سبب گناه تان.[۲]

در ملاک کبیره بودن گناه چند معیار ذکر شده است:

1. هر گناهی که در قرآن و حدیث به کبیره بودن آن تصریح شده باشد.
2. هر معصیتی که در قرآن مجید یا سنت معتبره، وعده آتش جهنم بر ارتکاب آن رسیده باشد.
3. هر گناهی که در قرآن و سنت، از گناهانی که کبیره بودن آن مسلم است، بزرگ تر شمرده شده باشد.
4. هر گناهی که نزد متدینین و متشرعین بزرگ شمرده شود به طوری که یقین حاصل شود که بزرگ شمردن آن منتهی به زمان معصوم(ع) می شود.[۳]

اما گناه هرچند هم که بزرگ باشد خداوند متعال همه آنها حتى شرك را هم با توبه مى‏آمرزد[۴]. [۵]

حکم زنا در قرآن و حق الله و حق الناس بودن آن

از جمله گناهان کبیره زنا می باشد که در ۷ آیه قرآن به عمل «زنا» به طور کلی اشاره شده و برخی احکام و کیفرهای آن نیز مطرح شده است. این آیات عبارت است از آیات ۱۵ و ۱۶ سوره نساء، آیه ۳۲ سوره اسرا، آیات ۲ و ۳ سوره نور، آیه ۶۸ سوره فرقان و آیه ۱۲ سوره ممتحنه.

حدّ زنا در صورتی اجرا می شود که عمل زنا در دادگاه صالحه ثابت شده باشد و اگر در دادگاه ثابت نشود یا قبل از اثبات آن زانی واقعا بین خود و خدای خود توبه کرده باشد حدّی بر او جاری نمی شود.[۶] و انشاءا… توبه او مورد قبول درگاه الهی است.

راه اثبات عمل زنا

عمل زنا تنها از یکی از راه های زیر قابل اثبات می باشد:

۱- شهادت چهار شاهد عادل مرد که شهادت بدهند با چشم خود این عمل را به صورت کاملاً واضح دیده اند.[۷]( با شهادت سه شاهد عادل مرد ثابت نمی شود. همچنین با شهادت به اینکه دیدم این دو نفر در آغوش هم هستند زنا ثابت نمی شود.)

۲- شهادت سه شاهد عادل مرد و دو زن

۳- شهادت دو شاهد عادل مرد و چهار زن

۴- شهادت یک شاهد عادل مرد و سه زن. ( شهادت زنان به تنهایی در ثبوت عمل زنا قبول نمی شود.)

۵- چهار مرتبه اقرار شخص زانی (با دو و سه مرتبه اقرار به زنا موجب حدّ نمى‏شود.) [۸]

لازم به تذکر است که مجازات رجم (سنگسار) درمورد زنا کاری است که در زمان زنا محصن یا محصنه باشد (متأهل بوده و امکان دسترسی به همسر خود را داشته باشد.) و با یک فرد بالغ و عاقل عمل شنیع زنا را انجام داده باشد.[۹] اما غیر این مورد مجازات رجم ندارد.

حق الله بودن یا حق الناس بودن زنا

در صورتی که زنا با زن بی شوهر و با موافقت و رضایت طرفین باشد از مصادیق حق الله محسوب می شود اما در برخی شرایط نیز حق الناس را هم شامل می شود. برخی از این امور به این شرح است: زنا از روی اکراه یا اجبار صورت گرفته باشد؛ فرزندی متولد شود یا شخص بر اثر زنا باردار و مجبور به سقط جنین گردد که در این صورت مرد زانی در عمل سقط و اثرات روانی که بعدها دامن این زن را می گیرد، شریک است؛ شخص زانی پس از عمل گناه با بیان یا انتشار مدارکی اقدام به از بین بردن آبروی زن کند؛ و دیگر مواردی که جملگی از مصادیق حق الناس محسوب می شوند. در این صورت شخص علاوه بر ارتکاب به گناه کبیره زنا و تضییع حق الله نیز حق الناس شامل حال وی می شود.[۱۰]

بنابر نظر بعضی از فقهاء، زنا با زن شوهر دار هم حق الله[۱۱] است و هم حق الناس[۱۲]؛ حق الله بودنش به آن جهت است که شخص زناکار معصیت خدا را نموده و فساد و فحشایی را در جامعه مرتکب شده است و حق الناس بودنش از آن رو است که حق شوهر را ضایع کرده است؛ در نتیجه اگر به فرض این که شوهر راضی باشد، حق الله بر سر جای خود باقی است. و کیفری که شرع مقدس در دنیا برای زنا در نظر گرفته بر حق الله بودن زنا مترتب است؛ از این رو چه حق الناس هم باشد و یا نباشد و در صورت حق الناس بودن چه رضایت همسر را داشته باشد و چه نداشته باشد، تأثیری در کیفر دنیوی ندارد، و اما کیفر اخروی که مربوط به آخرت است آن چه حق الله و عذاب جهنم است سر جای خود باقی است و آن جه که مربوط به حق الناس است، با سقوط حق شوهر ساقط می شود[۱۳]. [۱۴]

حکم اطلاع دادن به همسر در صورت حق الناس بودن گناه زنا

بر فرض پذیرش حق الناس بودن این گناه کبیره، مراجع عظام تقلید می فرمایند با توجه به مفسده ای که بر اطلاع دادن به همسر بوجود می آید فرد گناهکار نباید همسر خود را نسبت به این گناه مطلع نماید. چرا که حق الناس بودن الزاما طلب حلالیت از دیگران نیست. بلکه لازم است در این خصوص توبه واقعی و استغفار در درگاه خداوند متعال و تصمیم جدی بر تکرار نکردن این گناه داشت.[۱۵]

آثار وضعی زنا

براساس فتوای اکثر مراجع تقلید زنا با زن شوهر دار موجب می شود که آن زن بر این مرد حرام ابدی می‌شود و فرقى نیست بین این که زانی بداند که زن، شوهر‌دار است یا نداند و نیز فرقى بین عقد دائم و موقت نیست.[۱۶]

دیگر آثار وضعی زنا در فرمایشات پیامبر اکرم (ص) آمده که می فرماید: زنا داراى زیان‏هاى دنیوى و اخروى است، در دنیا: از بین رفتن نورانیّت و زیبایى انسان، مرگ زودرس و قطع روزی و امّا در آخرت: درماندگى، هنگام حساب قیامت غضب الاهى و جهنّم همیشگى.

از پیامبر (ص) نقل شده است: هر گاه زنا زیاد شود، مرگ ناگهانى هم زیاد مى‏شود. زنا نکنید، تا همسران شما نیز به زنا آلوده نشوند. هر که به ناموس دیگران تجاوز کند، به ناموسش تجاوز خواهد شد. همان گونه که با دیگران رفتار کنید، با شما رفتار خواهد شد.[۱۷]

امام على بن ابى طالب (ع) در حدیثى مى‏گوید: از پیامبر شنیدم چنین مى‏فرمود: در زنا شش اثر سوء است، سه قسمت آن در دنیا و سه قسمت آن در آخرت است.

اما آنها که در دنیا است یکى این است که صفا و نورانیت را از انسان مى‏گیرد روزى را قطع مى‏کند، و تسریع در نابودى انسان ها مى‏کند و اما آن سه که در آخرت است غضب پروردگار، سختى حساب و دخول- یا خلود- در آتش دوزخ است.[۱۸]‏

راه توبه

فرد گناه کار گناه را از روی جهالت و نادانی انجام داده باشد. قرآن می فرماید توبه تنها براى آنها است که گناهى را از روى جهالت انجام مى‏دهند.[۱۹] منظور از جهالت در این آیه اعم از عدم علم به حرام و گناه بودن عمل و طغیان غرائز و تسلط هوسهاى سرکش و چیره شدن آنها بر نیروى عقل و ایمان است، در این حالت، علم و دانش انسان به گناه گرچه از بین نمى‏رود، اما تحت تأثیر آن غرائز سرکش قرار گرفته و عملا بى اثر مى‏گردد، و هنگامى که علم اثر خود را از دست داد، عملا با جهل و نادانى برابر خواهد بود.

ولى اگر گناه بر اثر چنین جهالتى نباشد، بلکه از روى انکار حکم پروردگار و عناد و دشمنى انجام گیرد، چنین گناهى حکایت از کفر مى‏کند و به همین جهت توبه آن قبول نیست.[۲۰]

در نهایت در مورد بخشیده شدن گناه خداوند در قرآن می فرماید: ای بندگان من که دربارۀ خودتان اسراف کرده اید (گناه کرده اید) نا امید از رحمت خدا نشوید خداوند همه گناهان را می بخشد.[۲۱]

علامه طباطبائی از قول امام باقر علیه السلام این آیه را امیدوار کننده ترین آیات معرفی کرده است.[۲۲]

برای آگاهی بیشتر به پاسخ های زیر مراجعه فرمایید:

نمایه: حکم اطلاع دادن به همسر در صورت حق الناس بودن گناه زنا، پاسخ شماره ۲۳۶٫

نمایه: راه توبه از گناه حق الله و حق الناس، پاسخ شماره ۱۲۱٫

نمایه: اثبات و مجازات زنای محصنه: دیه قطع دست زانی، پاسخ شماره ۱۷۴٫

نمایه: گناهان زیاد و توبه واقعی، پاسخ شماره ۱٫

نمایه: زمان ارتباط با خدا و شرایط استجابت قطعی دعا، پاسخ شماره ۸۱٫

نمایه: حکم لواط در قرآن و راه توبه از آن، پاسخ شماره ۱۱۹٫

[۱]  لوامع صاحبقرانی، ج ۲، ص ۳۶۸؛ میزان الحکمه، ۶۶۰۲:” لا تنظرو الی صغر الذنب و لکن انظروا الی من اجتر أثم.  “

[۲] . شیخ حر عاملی، وسائل الشیعة، مؤسسه آل البیت (ع) قم، ۱۴۰۹، ه.ق،ج ۱۵، ص ۳۱۳.

[۳]  دستغیب، عبدالحسین، گناهان کبیره، ج ۱، ص ۲۶٫

[۴] . ترجمه المیزان، ج ‏۲۰، ص ۴۲۵٫

[۵] . اقتباس از نمایه: حکم لواط در قرآن و راه توبه از آن، پاسخ شماره ۱۱۹٫

[۶] تحرير الوسيلة، ج‏۲، ص: ۴۶۲،مسألة ۱۶ ،”يسقط الحد لو تاب قبل قيام البينة رجما كان أو جلدا”

[۷]  همان، ص: ۴۶۱ مسألة ۱۰ ،”لا بد في شهادة الشهود على الزنا من التصريح أو نحوه…”

[۸] . همان، ص: ۴۶۱،مسألة ۹ ،”يثبت الزنا بالبينة، و يعتبر أن لا تكون أقل من أربعة رجال أو ثلاثة رجال و امرأتين. “

[۹] . همان، ص: ۴۶۴،”الثاني- الرجم فقط،فيجب على المحصن إذا زنى ببالغة عاقلة، و على المحصنة إذا زنت ببالغ عاقل إن كانا شابين، و في قول معروف يجمع في الشاب و الشابة بين الجلد و الرجم، و الأقرب الرجم فقط. “

[۱۰] . برای آگاهی بیشتر نسبت به حق الله و حق الناس و راه توبه از آن به پاسخ شماره ۱۲۱ (نمایه: راه توبه از گناه حق الله و حق الناس، پاسخ شماره ۱۲۱٫) مراجعه فرمایید.

[۱۱] . مراد از حق الله تکالیف شرعی محض است.

[۱۲] . حقّ الناس تکلیفی است که برای رعایت حال دیگران، چه مالی یا عرضی جعل می شود.

[۱۳] . العاملی، زین الدین بن علی بن أحمد( الشهید الثانی)،‏ الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، ج۳، ص ۱۵۰، مکتبه الداوری‏، قم، چاپ اول، ۱۴۱۰ق؛ النراقی، أحمد بن محمد مهدی‏، مستند الشیعه فی احکام الشریعه، ج۱۷، ص ۲۰۴، مؤسسه آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث‏، قم، چاپ اول، ۱۴۱۵ق؛ الحسینی الشیرازی، السید محمد، الفقه، القانون، ص ۳۵۷، مرکز الرسول الأعظم( ص) للتحقیق و النشر، بیروت، لبنان، چاپ دوم، ۱۴۱۹ق.

[۱۴] . مغنیة، محمد جواد،فقه الامام الصادق(ع)،ج ۵،ص ۱۵۷،و ج ۶، ص۲۹۰، مؤسسة أنصاریان للطباعة و النشر، الطبعة الثانیة،۱۴۲۱هجری قمری، قم المقدسة؛ راشد الصیمری، مفلح بن الحسن( الحسین)، غایة المرام فی شرح شرائع الاسلام، المحقق، المصحح، جعفر الکوثرانی العاملی، ج ۴،ص ۲۹۳ ،دار الهادی، الطبعة: الأولى، تاریخ الطبع ۱۴۲۰ ه ق،‏ مکان الطبع، بیروت- لبنان.

[۱۵] . برای آگاهی بیشتر از نظرات مراجع و موارد مرتبط به پاسخ شماره ۲۳۶ (نمایه: حکم اطلاع دادن به همسر در صورت حق الناس بودن گناه زنا)، مراجعه فرمایید.

[۱۶] . توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج‏۲، ص: ۴۷۱، مسأله ۲۴۰۱،۲۴۰۲،۲۴۰۳؛ آیات عظام اراکی، خوئى، سیستانى، مکارم شیرازی:(بنابر احتیاط واجب)؛ امام خمینی، توضیح المسائل (محشّی)، گردآورنده: بنی‌هاشمی خمینی، سید محمدحسین، ج ۲، ص ۴۶۹ – ۴۷۲، دفتر انتشارات اسلامی، قم، چاپ هشتم، ۱۴۲۴ق؛ نجاة العباد (للإمام الخمینی)، امام خمینى، سید روح اللّٰه، نجاة العباد، ص ۳۷۱، م ۱۰، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى قدس سره، تهران، اول، ۱۴۲۲ ه‍ ق؛ مکارم شیرازى، ناصر، رساله توضیح المسائل، ص ۳۹۶، م ۲۰۴۹، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب، قم، پنجاه ودوم، ۱۴۲۹ ه‍ ق.

[۱۷] . نک، قرائتی، محسن، تفسیر نور ، ج ۸، ص ۱۹۳، انتشارات مرکز فرهنگى درسهایى از قرآن، چاپ یازدهم، تهران، ۱۳۸۳‏.

[۱۸] . مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، ج ۱۲ ، ص ۱۰۲، چاپ اول، انتشارات دار الکتب الاسلامیه، تهران، سال ۱۳۷۴٫.

[۱۹] . نساء،۱۷، إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذِینَ یَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَةٍ.

[۲۰] . تفسیر نمونه، ج‏۳، ص: ۳۱۳٫

[۲۱]  زمر، ۵۳ «یا عبادی الذیناسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمة الله ان الله یغفر الذنوب جمیعاً».

[۲۲]  ترجمه المیزان، ج ‏۲۰، ص ۵۲۶؛ اقتباس از پاسخ ۱۲۱ (نمایه: راه توبه از گناه حق الله و حق الناس).